Büyüme Geriliği
Büyüme; çocuğun genel sağlık durumu ve beslenmesini gösteren en hassas ölçüttür. Sağlıklı çocukların boy ve ağırlıkları ölçülerek yaş ve cinsiyete göre Standard büyüme eğrileri oluşturulmuştur. Bir çocuğun büyümesinin değerlendirilmesi aynı yaş ve cinsiyetteki sağlıklı çocuklardan elde edilen veriler ile karşılaştırılarak yapılır. Yaşlara göre belirlenen aralıklar ile boy ve ağırlığın bu büyüme eğrilerine İşlenmesi İse büyümenin daha uzun süreli İzlemini gösterir. Bu izlem bize çocuğun genel sağlık durumu, beslenmesi ve genetik boy potansiyeli gibi verileri göstermesi bakımından çok önemlidir.
Büyüme geriliği belirli bir süre içinde yaş ve cinsiyet için beklenenin altında büyüme olarak değerlendirilebilir.
Boy kısalığı ölçülen boyun yaş ve cinsiyete göre normal nüfusun %3’ünün altında kalması olarak tanımlanır. Boyun normal nüfusun %1 ‘inin altında kalması İse cücelik düzeyinde boy kısalığını gösterir.
- Büyüme Geriliği Nedenleri
- Risk faktörleri
Boy kısalığının en sık nedenleri normalin varyantı (hastalık işaret etmeyen normal dışı durum) olarak değerlendirilen ailesel boy kısalığı ve yapısal boy kısalığıdır (yapısal büyüme ve gecikmesi).
Normal olmayan (patolojik) boy kısalığı ise orantılı boy kısalığı ve orantısız olmak üzere 2 grupta incelenir.
Orantısız boy kısalığı; genellikle gövde veya kol ve bacak kısalığına neden olan iskelet displazileri sonucu oluşur. Bu grup genellikle aileseldir.
Orantılı boy kısalığı; ülkemiz koşullarında en sık neden beslenme bozukluklarıdır. Uzun süreli değişik sistemleri İlgilendiren hastalıklar da büyüme geriliği nedeni olur. Endokrin sistemi ilgilendiren nedenlerden en sık görülenler hipotiroidizm (guatr) ve büyüme hormonu eksikliğidir. Kromozomal hastalıklardan Turner sendromu kızlarda sık görülen nedenlerden birini oluşturmaktadır. Rahim içi büyüme geriliği olan olguların bir bölümünde boy kısalığı olduğu bilinmektedir.
Uzun süre steroid (kortizon) kullanımına bağlı boy kısalığı da görülmektedir.
Tanı
Öncelikle boy kısalığı nedeniyle başvuran kişinin boy ve ağırlığının değerlendirilerek normal çocuklardan elde edilen standart veriler ile karşılaştırılması gerekir. Buna göre boy kısalığı olup olmadığı ve derecesi saptanır. Bu aşamada anne ve baba boyu da ölçülerek hedef boy hesaplanır ve hedef boy eğrisi ile çocuğun bulunduğu boy eğrisi karşılaştırılarak uyumlu olup olmadığı değerlendirilir. Büyümenin doğumdan itibaren yakın izlenmesi boy kısalığı nedeninin belirlenmesi açısından çok önemlidir. Genellikle tek bir ölçüm ile boy kısalığının nedeni ile ilgili yorum yapmak mümkün olmaz. Tanıda yardımcı olabilecek bilgiler; boy kısalığının belirgin hale gelme zamanı, ailenin boy durumu, doğum ağırlığı, gebelik öyküsü, boy kısalığına neden olabilecek ailesel hastalıkların veya kullanılan ilaçların sorgulanması tanıda yardımcı olur.
Fizik inceleme ile beslenme durumu, sistemik ve endokrin hastalıkların bulguları, gövde kol ve bacak uzunlukları ölçülerek vücut oranlarının değerlendirilmesi yapılır. Ailesel ve yapısal boy kısalığının tanısında en önemli belirleyici parametre büyüme hızı dır ve bu grup büyüme hızının normal olması ile patolojik gruptan edilir. Tanı için kullanılan diğer bir parametre İse kemik yaşıdır. Sol el ve el bilek grafisi çekilerek belirlenir.
Kemik yaşı yapısal boy kısalığında genellikle geri iken ailesel boy kısalığında hastanın kendi yaşı ile uyumludur.
Sistemik hastalıklar, beslenme bozuklukları, hipotiroidizm ve büyüme hormonu eksikliği kemik yaşı geriliğine neden olur. Daha öncesine ait büyüme izlemi olmayan hastalarda kemik yaşı değerlendirildikten sonra sistemik hastalıklara yönelik kan ve idrar tetkikleri yapılır.
Büyüme hormonu eksikliği tanısını koymak büyüme hormonu düzeylerini ölçmek ile mümkün olmaz çünkü büyüme hormonu uykuda salgılanan bir hormon olup gündüz saatlerinde ölçülen düzeyler hem sağlıklı hem de büyüme hormonu eksikliği olan çocuklarda düşüktür. Bu nedenle büyüme hormonu uyarı testleri yapılır. Bunlar zor ve zahmetli testler olup diğer nedenler dışlandıktan sonra ancak gerekli görülen olgularda uygulanır. Boy kısalığı olan kızlarda Turner sendromuna yönelik kromozom analizi yapılması uygun olur.
Tedavi
Büyüme geriliğinde tedavi nedene göre yapılmalıdır.
Normalin varyantı olarak tanımlanan yapısal veya ailesel boy kısalığında herhangi bir tedavi gerekli değildir. Bu çocuklar büyüme hızları normal olduğu genetik potansiyellerine uygun bir boya ulaşırlar.
Beslenme bozukluklarına bağlı büyüme geriliği için yeterli protein, kalori ve eser element alımını sağlayacak beslenme programları uygulanmalıdır.
Patolojik nedenlere bağlı boy kısalıklarından büyüme hormonu eksikliği, büyüme hormonu verilerek tedavi edilebilmektedir. Büyüme hormonu eksikliği olan olgularda büyüme hormonu tedavisi ile oldukça başarılı sonuçlar elde edilmekte ve bu çocuklar genetik potansiyeline göre normal boya sahip olabilmektedirler. Ancak bunun için erken tanı ve tedavi önemlidir. Özellikle kemik yaşının ilerleyip epifîzlerin (büyüme plağı) kapanma durumuna geldiği olgularda tedavinin başarılı olması mümkün değildir.
Turner sendromu büyüme hormonu tedavisinin kullanılabildiği diğer bir boy kısalığı nedenidir.