Böbrek Yetmezliği (Kronik / Süreğen)
Kronik böbrek hastalığı; böbrek fonksiyonlarının birkaç aydan 30-40 yıla uzanan bir süreçte yavaş yavaş azalması sonucu ortaya çıkan kalıcı bir haldir. Böbrek fonksiyonlarının azalması, böbreklerin idrarla attığı atık maddelerin vücutta birikmesine ve vücudun su ve kimyasal dengesinin bozulmasına neden olur. Bunun yanında böbrekler kan yapımı ve kemik mineral metabolizmasını da kontrol ettiği için, kronik böbrek hastalığında; kansızlık (anemi) ve kemik mineral hastalıkları görülebilir.
Risk Faktörleri
Kronik böbrek hastalığının önde gelen iki nedeni diyabet (şeker hastalığı) ve hipertansiyondur.
Bunların dışında kronik böbrek hastalığına yol açan durumlar arasında; böbreklerin süzgeci olarak kabul edilen glomerüllerdeki iltihabi hastalıklar (glomerülonefritler), tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları, idrar yolu akımında uzun süren tıkanıklıklar, bazı genetik ve ailesel böbrek hastalıkları, ailevi Akdeniz ateşine bağlı ortaya çıkan böbrek hastalığı sayılabilir. Kronik böbrek hastalığının ileri evrelerden önce belirti vermemesi, hastaların doktora çok geç başvurusuna neden olur. Hastalığın İleri sonn evrelerinde başvuran hastalarda süreğen (kronik) böbrek hastalığının sebebini bulmak mümkün değildir.
Kronik böbrek hastalığı riski olanlar; yaşlılar, kalp hastalığı olanlar, şeker ve kan basıncı kontrolü yeterli olmayanlar, ailesinde böbrek hastalığı olanlar, kontrolsüz ve sık ağrı kesici kullananlar, vücut kitle indeksi yüksek olanlar ve sigara içenlerde daha yüksektir.
Belirti ve Bulgular
Kronik böbrek hastalığı olan hastaların çoğunda, hastalık ileri evrelere gelmedikçe hiçbir belirti olmayabilir. Bazı hastalarda aşağıdaki belirtilerden bir ya da daha fazlası görülebilir:
- Kolay yorulma
- Özellikle geceleri daha fazla olmak üzere sık idrara çıkma
- İştahta azalma, bulantı ve/veya kusma
- Bacaklarda kramplar (kalsiyum azlığı belirtisi)
- Cilt kuruluğu ve kaşıntı
- Ayaklarda, yüzde şişme
- 7. Konsantrasyon güçlüğü, uykusuzluk veya sürekli uyku hali
Tanı
Ayrıntılı bir hikaye ve fizik muayene kronik böbrek hastalığı tanısında oldukça önemlidir. Böbreklerin bozulması ile birlikte böbreklerin süzdüğü bazı maddeler kanda birikmeye başlar. Bunların başında üre ve kreatinin gelir. Bunun yanında kanda potasyum ve fosfor yüksekliği, kalsiyum düşüklüğü ve bikarbonat düşüklüğü saptanabilir. Süreğen böbrek hastalığı olan hastalarda kansızlık gelişebilir. Kansızlığın anlaşılması için kan sayımı ve demir parametreleri ölçülmelidir. Kemik mineral bozukluklarının anlaşılması için kanda paratiroid hormon düzeyi saptanmalıdır. Kan kreatinin değeri böbreklerin süzme gücünü göstermesi açısından oldukça faydalıdır ve böbrek hastalığının derecesini gösterebilir. Böbreklerin süzme gücünü gösteren en iyi ölçüt ise glomerüler filtrasyon hızıdır. Bu değere göre böbrek hastalık 5 evreye ayrılır:
- Evre 1: Glomerüler filtrasyon hızı, 90 üzerindedir ve idrar ve diğer tetkiklerde böbrek hastalığının belirtileri vardır
- Evre 2: Glomerüler filtrasyon hızı, 60-89 arasındadır ve idrar ve diğer tetkiklerde böbrek hastalığının belirtileri vardır
- Evre 3: Glomerüler filtrasyon hızı 30-59 ml/dakika arasındadır. Bu evrede böbrek fonksiyonlarının orta derecede azalması söz konusudur
- Evre 4: Glomerüler filtrasyon hızı 15-29 ml/dakika arasındadır. Bu evrede böbrek fonksiyonlarının ileri derecede azalması söz konusudur
- Evre 5: Glomerüler filtrasyon hızının 15 ml/dakika altında olmasıdır. Bu evre son dönem böbrek yetmezliği olarak da adlandırılır.
Glomerüler filtrasyon hızının belirlenmesi için 24 saatlik idrar toplanması gerekebilir. Bu tetkikle aynı zamanda böbreklerden kaybedilen protein miktarı ve diyetle alınan tuz miktarı hesaplanabilir.
Kronik böbrek hastalığı tanısında ultrason ile böbreklerin boyutlarının ölçülmesi ve kan akımının saptanması da gerekebilir. Nadiren bazı hastalarda tanı İçin böbrek bİyopsisi gerekli olabilir.
Tedavi
Kronik böbrek hastalığı tedavisi için öncelikle altta yatan neden tedavi edilmelidir. Bu açıdan diyabet ve hipertansiyon tedavileri oldukça önemlidir. Diğer nedenlerin özenle tedavisi de oldukça faydalıdır.
Kronik böbrek hastalığı tedavisi hastalığın evresine göre değişkenlik gösterir. Erken evrelerde amaç böbreğin daha fazla bozulmasını engellemek iken İleri evrelerde hastaların transplantasyon (börek nakli) veya diyaliz tedavilerine hazırlanması daha önemlidir. Böbrek fonksiyonlarının daha fazla bozulmasını engellemek için hastalarda bazı yaşam stili değişiklikleri, bazı diyet değişiklikleri ve uygun ilaçlarla tedavi gerekir.
Yaşam stili değişiklikleri arasında ideal kiloya gelinmesi, düzenli egzersiz yapılması, sigaranın bırakılması, alkol tüketiminin ölçülü hale gelmesi ve gereksiz ilaç, özellikle ağrı kesici ve antibiyotik kullanımından kaçınılması sayılabilir.
Diyet değişiklikleri arasında tuzun azaltılması, yeterli sıvı alınması, doymuş yağ tüketiminin azaltılması ve hastalığı evresine göre diyette protein, potasyum ve fosforun azaltılması sayılabilir.
Süreğen böbrek hastalığında yeterli sıvı alınması oldukça önemlidir. Sıvı miktarı ne böbrek fonksiyonlarını olumsuz etkileyecek kadar az, ne de vücutta şişmeye neden olacak kadar çok olmalıdır. Hastalar uygun ilaç tedavisini mutlaka böbrek hastalıkları uzmanının kontrolünde kullanmalıdırlar. Böbrek fonksiyonlarının daha fazla bozulmasını engellemek için etkili bir hipertansiyon tedavisi ile kan basıncı değerlerinin 130/80 mmHg’nin altına düşürülmesi önemlidir.
Hastalık ilerledikçe diyette protein, potasyum ve fosfor kısıtlamaları daha fazla artmaktadır. Bunun yanında ileri evrelerde hipertansiyon tedavisinin yanına kansızlık ve kemik-mineral bozukluklarının tedavileri de eklenmelidir. Bu evrelerdeki hastalarda beslenme sorunları olabileceği için dikkatli olunmalıdır.
Hastalık son döneme yaklaştıkça, hastalar transplantasyon ve diyaliz tedavileri konusunda bilgilendirilmeli ve tedavi hazırlıkları yapılmalıdır.
Seyir
Kronik böbrek hastalığı, genellikle hayat boyu süren ve geri dönüşü, yani böbreklerin tümüyle düzelmesi mümkün olmayan bir durumdur. Bu nedenle hastalığı önlemek veya ilerlemesini durdurmak oldukça önemlidir.
İyi bir tedavi planı, yaşam stili ve diyet değişiklikleri ile Süreğen böbrek hastalığı olanlar, hastalığın ileri evrelerine kadar yaşamlarını çok fazla sorun yaşamadan sürdürebilirler.
Hastalık ileri evrelere geldiğinde vücuttan atılması gereken atık maddelerin çok fazla birikmesine bağlı olarak çeşitli belirtiler ortaya çıkabilir. Bu evreye gelen hastalarda böbreklerin görevini yerine getirmek için ya böbrek nakli ya da yapay yollarla (diyaliz) böbreğin görevlerinin bir kısmının yerine konulması gereklidir.