Bulantı ve Kusma
Bulantı; mide içeriğini ani çıkarma ihtiyacının hissedilmesi, midede belirgin rahatsızlık hissi olarak tanımlanmaktadır. Kusma; mide İçeriğinin yemek borusu ve ağız yoluyla aniden çıkartılması anlamına gelir. Bulantı ve kusma genellikle birbirine eşlik eden, benzer nedenlere bağlı olarak oluşup, vücudumuzda aynı mekanizmalarla oluşan yakınmalardır. Öğürme sıklıkla ardından kusmanın gerçekleştiği solunum ve karın kaslarının ritmik kasılmasıdır. İnsan vücudu potansiyel olarak zararlı olabilecek maddeleri veya canlıları vücuda girer girmez uzaklaştırmak için birçok savunma mekanizmasına sahiptir; burundan uzaklaştırmak için hapşırma, akciğerlerden uzaklaştırmak için öksürük, bağırsaklardan uzaklaştırmak için ishal ve mideden uzaklaştırmak için ise kusma gibi. Bulantı beyin sapındaki merkezler tarafından kontrol edilir.
Bu merkez;
- Ağız, mide ve bağırsaklardan,
- Kan dolaşımındaki ilaçlar ve enfeksiyonlardan,
- Kulaklardaki denge organlarından,
- Beyinden gelen uyarılara yanıt verir.
Uyarıları değerlendiren beyin sapı Merkezleri, solunum ve karın kasları İle mide ve bağırsaklarımıza komutlar gönderir. Kusmanın gerçekleşmesinde aslında mide pasif bir role sahiptir. Karın kaslarında ve diyaframda ani bir kasılma, mide ile yemek borusu arasındaki bağlantının gevşemesi ve mide çıkışının kasılmasıyla birlikte içeriğin yukarıya çıkmasına neden olur.
Belirti ve Bulgular
Bulantı ve kusmayla birlikte sıklıkla mide hareketlerinde ve salgılarında azalma, ince bağırsak hareketlerinde değişiklikler, ciltte solukluk, terleme, tükürük salgısında artış, dışkılama ve nadiren kan basıncı düşüklüğü, nabız sayısında azalma görülebilir.
Kusmanın uzun süreli olarak devam etmesinde önemli klinik durumlar görülebilir;
- yemek borusunun iç yüzeyinde yırtılma veya delinme ve kanlı kusmaya,
- ciddi sıvı kaybına,
- mide salgılarının kaybı sonucu ciddi sıvı elektrolit ve asit-baz dengesizliklerine,
- uzun dönemde beslenme bozukluklarına
- diş hastalıklarına neden olabilir.
Bilinci yerinde olmayan hastalarda, kusma içeriğinin akciğerlere kaçması sonucu zatürre ve solunum yetmezliği ortaya çıkabilir.
Nedenler
Bulantı ve kusma, kendileri bir hastalık olmaktan çok genellikle bir hastalığın bulgusu olarak ortaya çıkarlar. Enfeksiyonlardan gıda zehirlenmesine, aşın gıda alımından bağırsak tıkanıklıklarına, migrenden böbrek hastalıklarına, kalp krizinden karaciğer hastalıklarına, beyin hastalıklarından bazı tümörlere kadar birçok farklı neden bulantı kusmaya neden olabilir. Bu nedenlerin bir kısmı aşağıda sıralanmıştır:
• Viral, bakteriel ve parazitik enfeksiyonlar
• İlaçlar
• Taşıt tutması
• Migren
• Sabahları bulantı ve kusma (gebeliğe bağlı)
• Gıda zehirlenmesi
• Besin alerjileri
• Kemoterapi (kanser hastalarında uygulanan tedavilere bağlı)
• Alkolizm
• Beyin hastalıkları
• Mide ve bağırsak hastalıkları
• Karaciğer, safra kesesi ve pankreas hastalıkları
• Kulaktaki denge organı hastalıkları
• Bazı hormonsal hastalıklar
Bulantı ve kusma kendi kendini sınırladığında, yanı sıra önemli bulgular olmadan genellikle zararsızdır. Genellikle bulantı ve kusma 6-24 saat içerisinde kendiliğinden düzelir. Öte yandan bulantı ve kusma kafa travması, beyin zarı veya beyin iltihabı, apandisit, bağırsak tıkanıklığı veya beyin tümörleri gibi çok önemli hastalıkların işareti de olabilir. Sıvı, elektrolit ve asit–baz dengesizlikleri erişkinlerden çok çocuklarda çok önemli olabilmektedir. Özellikle ishalle birlikte olduğunda bebeklerde ve çocuklarda, ağız kuruluğu, gözyaşında azalma, idrar miktarın azalma, göz kürelerinde çökme, cilt elastikiyetinde azalma (cildi tutup sıktığınızda kendiliğinden normal şekline dönmemesi) nabız ve solunum sayısında artış ciddi sıvı kaybının göstergeleri olabilir.
Altı yaşından küçük çocuklarda;
- Birkaç saatten uzun süren bulantı ve kusma varsa
- İshal varlığında
- Sıvı kaybı bulguları varsa
- Ateş mevcut ise
- Son altı saattir idrar yapmadıysa hekime başvurulması önerilir.
Altı yaşından büyük çocuklarda;
- Bir günden uzun süren bulantı-kusma varsa
- 24 saatin üzerinde bulantı ve kusmaya ishal eşlik ediyorsa
- Sıvı kaybı bulguları varsa
- Son altı saattir idrar yapmadıysa hekime başvurulması önerilir.
Erişkinlerde;
- Kusma içeriğinde kan veya kahve telvesi görünümü varsa
- Ciddi baş ağrısı veya ense sertliği varsa
- 3. Uykuya meyil, dikkat azalması, bilinç kaybı varsa
- Ciddi karın ağrısı
- Yüksek ateş
- Bulantı ve kusmayla birlikte ishal varsa
- Nabız ve solunum sayısında belirgin artış varsa
- Bulantı-kusma 24 saatten uzun süreliyse veya orta derecede sıvı kaybı bulguları varsa hekime başvurulması önerilir.
Tanı
Tanıda detaylı öykünün alınması ve tam bir fizik muayenenin yapılması çoğu zaman yeterlidir. Laboratuar bulgularıyla birlikte hasta değerlendirilir.
Kan sayımı (Hemogram,Tam kan), serum elektrolit düzeyleri, böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri, glikoz düzeyi, idrar tetkiki ve direkt karın grafisinin değerlendirilmesi uygun olacaktır.
Klinik değerlendirmelerine göre gereken hastalarda ileri tetkikler (gebelik testi, mikrobiyolojik incelemeler, ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi, endoskopi, hormonal testler gibi) yapılmalıdır.
Tedavi
Evdeyken az miktarda ancak sık, bol sıvı almanız, bulantı-kusmanız düzelene kadar katı gıdalardan uzak durmanız, istirahat etmeniz, mutlak almanız gerekli değilse geçici süreyle ağızdan ilaç almamanız önerilir. Bebeklerin daha sık emzirilerek sıvı kaybının yerine konması son derece önemlidir.
Hekime başvurulduğunda sıvı elektrolit kayıplarının yerine konması amacıyla ağızdan veya damardan sıvı tedavisi uygulanır. Bulantı ve kusmanın altta yatan başka bir hastalığın işareti olabileceği hastalara ileri tetkik ve tedaviler uygulanır. Bu amaçla hastaneye yatışınız gerekli olabilir.
Kanser tedavisinde kullanılan ilaçlara bağlı gelişen bulantı ve kusmada olduğu gibi bazen ek ilaçlar kullanılması gerekli olabilir. Saptanabilecek hastalıkların tedavisi için bazı koşullarda cerrahi girişim uygulanması gerekli olabilir.
En Çok Bilinen Bulaşıcı Hastalıklar
Belsoğukluğu (Gonore), Bruselloz, Çiçek hastalığı, Difteri, Dizanteri (amipli veya basilli), Grip, Hepatit, Kızamık, Kolera, Menenjit, Psittakoz, Sıtma, Suçiçeği, Tetanos, Tularemi, Tüberküloz, Uyku hastalığı, Zatürre, Tifo, Tifüs