Şeker Hastalığında Ayak Yarası (Diyabetik Ayak)
Diyabetik hastalarda ayak ülserleri ile giden bir tablodur.
Yaş
Her yaşta görülmekle beraber ileri yaşlardaki hastalarda risk daha fazladır. Cinsiyet: Erkek kadın tutulumu arasında önemli bir farklılık yoktur.
Risk Faktörleri
Diyabetik ayak uzun süreli kontrolsüz diyabetik hastalarda daha sık ortaya çıkar. Diyabetik ayak genellikle nöropati dediğimiz ayağın his ve motor sinirlerinin diyabetten etkilenmesi sonucu ortaya çıkar. Periferik nöropati dediğimiz bu tablonun yanı sıra el ve ayaklardaki ter ve yağ bezlerinin sinirleri de diyabet tarafından etkilenebilir ve bunun sonucu cilt kuruluğu, cilt nemliliğinde azalma gibi problemler ortaya çıkabilir. Bunlar mikropların o bölgelerde oturmasına, çoğalmasına izin verirler. Diyabetik ayak oluşumunda bir diğer faktörde damar tutulumlarıdır. Diyabetik hastalarda bacak ve ayak damarlarında erken ateroskleroz sonucu damar tıkanıklıkları olabilir. Ayağın beslenmesi bozulur. Bu durum gelişmiş ülserlerin tedavisinin daha zor olmasına neden olur. Bir diğer risk faktörü de uygun ayak bakımının yapılmaması ve ayağa uygulanan fizik travmalardır (yaralanma). Ayağa çivi, iğne batması, ayakkabı sıkması, ayağın kesilmesi gibi nedenlerle ayakta oluşan basit yaralar dahi iyi beslenemeyen, his kaybı olan bir ayakta ciddi ülserlerin gelişmesine neden olur.
Belirti ve Bulgular
Ayakta ülsere lezyonlar sıklıkla ayağın baskıya maruz kalan kısımlarında ayak tabanında ve topuklarda ortaya çıkar. Ayaktaki ülserler değişik büyüklüklerde olabilir. Bir kısmı çok yüzeydeyken bazen kas ve hatta kemik dokunun göründüğü ağır ülserler gelişebilir. Ülserin üzerinde iltihabi bir doku bulunur. Etrafı morumtırak kırmızı renktedir. Enfeksiyon ağırsa o bölge ve etrafı şiş, hararetli bulunur. Ağrı duyusu kaybolmamış hastalarda
Şiddetli ağrılar olur. Bu tip ülsere lezyonların yanı sıra bazen diyabetik ayak damar tıkanıklığı olan beslenmesi iyi olmayan ayaklarda da ortaya çıkabilir. Beslenme bozukluğu ani geliştiğinde ayak soğuk ve soluktur. Ağrı vardır. Uyuşma, karıncalanma yakınmaları olur. Zamanla tıkanmanın ilerisindeki bölgede doku beslenmesinin düzelmemesi, iyi olmaması sonucu doku ölümleri, kangrenli lezyonlar oluşur. Kangrenli dokuların üzerinde mikropların oturması ve çoğalması daha kolaydır.
Tanı
Ülsere lezyonun görülmesiyle diyabetik hastada diyabetik ayak tanısı konur. Nöropati ve damar tutulumu olup olmadığı fizik muayene ile belirlenebilir. Ülserin kemik enfeksiyonu yapıp yapmadığını göstermek için düz grafilerle (röntgen), manyetik rezonans görüntüleme ile ayak kemikleri değerlendirilebilir. Yaradan mikrobu üretmek önemlidir. Bu nedenle kültürler yapılabilir.
Tedavi
İlk yapılacak şey diyabet kontrolünün sağlanmasıdır. Ayak ülserleri için ılık tuzlu su ile (%0.9’luk sodyum klorür solüsyonu) lezyon sık aralıklarla ıslatılmak ve yıkanmalıdır. Temizlik amacıyla sabunlu su kullanmak en doğrusudur. Ülsere lezyonlarda temizleyici olarak tendürdiyot, mersol gibi antiseptikler kullanılmamalıdır. Bunlar yara iyileşmesini geciktirirler. Ölü dokuların tamamıyla ortadan kaldırılması önemlidir. İyi temizlenen lezyonlarda bir süre sonra yara iyileşmesi başlar. Ülserler küçülür, cilt kendini tamir eder. Büyük ülserlerde cilt kendini kapatamayacak durumda ise plastik cerrahi ile deri nakli gündeme gelebilir.
Düzelmeyen ağır ülseri, kemik enfeksiyonu olan, enfeksiyon nedeniyle genel durumu bozulan hastalarda parmak, ayak, bacak kesilmeleri gündeme gelmelidir. Kesilmesi gereken durumlarda uzuvun kesilmemesi olayın ilerlemesine neden olur. Bu cerrahiler bu tip hastalarda hayat kurtarıcıdır. Eğer büyük bir damarda tıkanıklık varsa tıkanıklığı düzeltmek amacına yönelik cerrahi uygulanır. Nöropatisi olan hastalarda nöropati için ilaç tedavisi verilebilir. Sonraki yaşamı için hastaya ayak bakımı öğretilmelidir.
Diyabetik hasta günde en az 2-3 kez ayaklarını ılık sabunlu su ile yıkamalıdır. Yıkadıktan sonra parmak aralan dahil kurulamalıdır. Ayağını her gün muayene etmelidir. Çorapları teri emecek şekilde yün veya iplik çorap olmalıdır. Ayakkabıları ne çok büyük ne de dar olmamalıdır. Eğer olanak varsa ayak şekline göre, ayaktaki basılan düzeltmeğe yönelik özel ayakkabılar yapılmalı ve hasta bunları kullanmalıdır. Diyabetik hasta çıplak ayakla gezmemelidir. Sigara içilmemelidir.
Seyir
Bir kez diyabetik ayak gelişen veya ayağı kesilen bir hastanın, sonrasında aynı ayakta veya diğer ayakta diyabetik ayak gelişme riski fazladır.