Ergenlik Gecikmesi Nedir?
Ergenlik gelişimi birbirini izleyen beş aşamada tanımlanmıştır (Tanner evreleri). İlk belirtiler, kızlarda 8-13, erkek çocuklarında 9-14 yaşlan arasında ortaya çıkar. Ergenliğin ilk bulgularının kız çocuklarında 13, erkek çocuklarında 14 yaşına kadar gelişmemiş olması ergenlik gecikmesi olarak adlandırılır.
Belirti ve Bulgular
Ergenlik başlangıcı ve gelişme temposu kişiden kişiye oldukça değişkenlik gösterir. Kız çocuklarında ergenlik bulguları memelerde büyüme, ağrı, pubiste ve koltuk altlarında kıllanma, adet görme ile kendini gösterir. Erkek çocuklarında ise erbezlerinin büyümesi, pubiste kıllanma, sivilcelenme, yüzde, koltuk altında tüylenme ortaya çıkar. Kızlarda 13, erkeklerde 14 yaşına gelindiği halde ergenlik bulguları hiç başlamamış ise bu durum ergenlik gecikmesi olarak adlandırılır. Ergenliğin tamamlanma süresi de önemlidir. Her iki cinste de ergenlik sürecinin en geç 5 yıl içinde tamamlanması gerekir. Çocuklarda, aşağıdaki belirtiler ergenlik gecikmesini telkin eder:
Kız çocuklarında
• 13 yaşında meme gelişmesinin henüz başlamamış olması
• Meme gelişmesinin başlamasından 5 yıl sonra hala adet görmemiş olmak
• 16 yaşında henüz adet görememiş olmak
Erkek çocuklarında
• 14 yaşına gelindiğinde hayaların (testislerin) büyümemiş olması
• Hayalarda büyümenin başlamasından 5 yıl geçmesine karşın ergenliğin tamamlanmamış olması
Ergenlik gecikmesi erkek çocuklarında kız çocuklarından daha sık görülür, sıklıkla yapısal gecikmeden kaynaklanır. Çok sefer ailede başka bireylerde de boy atma ve ergenlik gelişmesinde gecikme söz konusudur. Kız çocuklarında ise ergenlik gecikmesi sık karşılaşılan bir durum değildir ve daha çok altta yatan kronik hastalığa işaret ediyor olabilir. Kronik hastalığı olan çocuklarda bu hastalığa ilişkin bulgular da (örn. Kilo alamama, iştahsızlık, kansızlık, halsizlik, vb) tabloya eşlik edebilir. Ergenlik döneminde normalde her iki cinste de büyümede hızlanma olur. Bunun nedeni ergenlikte artan seks hormonlarının etkisiyle büyüme hormonu salınımının artmasıdır. Büyüme hızındaki bu artış kız çocuklarında ergenlik evrelerinin erken döneminde (evre 2-3), erkek çocuklarında ise geç evrelerde (evre 3-4) gerçekleşir.
Ergenlik gecikmesi olan çocuklarda bu gelişmeler olmaz ve yaşıtları boy atarken bu çocukların hem fiziksel gelişmeleri hem de boyları yaşıtlarından oldukça geri kalır. Bu durum arkadaş gruplarından dışlanmaya, sosyal izolasyona neden olabilir. Bu çocukların görüntüsü yaşlarına göre daha geri olduğundan ebeveyn ve büyüklerin hastalara karşı tutumu da yaşlarına göre daha geri olabilir. Bütün bunlar, ergenliğe geç giren çocuklarda psikolojik sorunlara, kendine güvensizlik duygusuna ve davranış bozukluklarının ortaya çıkmasına neden olur.
Ergenlik Gecikmesi Nedenleri
Çocukların pek çoğunda ciddi bir sorundan çok büyüme ve gelişmede yapısal bir gecikmeden kaynaklanır. Kronik sistemik hastalığı (örneğin kalp hastalığı, kronik akciğer hastalıkları, böbrek hastalıkları, hematolojik hastalıklar, kronik inflamatuar ya da diğer bağırsak hastalıkları, vb.) ya da beslenme bozukluğu olan çocuklarda altta yatan sorun tedavi altında olsa bile büyüme ve gelişmede gecikmeye yol açabilir. Bazı çocuklarda ise ergenlik gecikmesi, doğrudan doğruya ergenliği başlatan süreçlerle ilgili bozukluklardan kaynaklanır. Bu durum hipogonadizm olarak adlandırılır ve gonadların salgıladığı seks hormonlarının eksikliğine işaret eder.
Hipogonadizm, beyinde bulunan ve gonadları uyaran merkezin hastalıklarından (hipogonadotropik hipogonadizm) kaynaklanabileceği gibi, doğrudan doğruya gonadları (kızlarda yumurtalık, erkeklerde erbezleri) ilgilendiren bozukluklar nedeniyle de ortaya çıkabilir. Beyinde ergenlik eksenini harekete geçiren merkezi ilgilendiren hastalıklar, gelişimsel bozukluklardan, tümöre, enfeksiyona kadar değişen geniş bir yelpazede yer alır. Yumurtalık ve erbezlerini ilgilendiren sorunlar ise genellikle doğuştan gelen gelişimsel bozukluklardır.
Tanı
Tanıda ergenliği uyaran hormonlar (gonadotropin [LH, FSH] ve seks hormonları [erkeklerde testosteron, kızlarda estradiol]) ölçülür, kemik gelişmesindeki ilerlemenin derecesini belirlemek için sol el ve el bilek grafısi, kronik hastalık şüphesi varsa buna yönelik tam kan sayımı, biyokimya elektrolit paneli, tiroid hormon düzeyleri ölçülür. LH ve FSH düzeyleri düşük ise LHRH testi yapılır. Merkezi sinir sisteminin organik bozukluklarından şüpheleniliyorsa manyetik rezonans görüntüleme (MRG) yapılır. Gonadlarla ile ilgili gelişimsel bozukluklardan şüpheleniliyor ise kromozom incelemesi yapılması gerekebilir.
Tedavi
Ergenlik gecikmesi yapısal büyüme ve ergenlik gecikmesinden kaynaklanan çocuklarda yaşadıkları sorunun normal fizyolojik gelişme içindeki çeşitlilikten kaynaklandığını, gelişmelerin yalnızca yaşıtlarından biraz daha geç gerçekleşeceğini ama tamamen normal olacağını anlatmak yeterli olabilir. Bu çocuklar içinde psikolojik yönden endişesi aşırı olanlarda kısa süreli seks hormonu tedavisi ile ergenliğin başlamasını uyarmak yararlı olabilir. Ergenlik gecikmesi hipogonadizmden kaynaklanan çocuklarda seks hormonu tedavisi gerekecektir. Bu amaçla erkek çocuklarında testosteron, kız çocuklarında östrojen içeren ilaçlar kullanılır.