Hava Kirliliği Nedir?
Hava kirliliği havada normalde bulunmayan ya da normalde zararlı olmayan miktarlarda bulunan maddelerin artmasına bağlı olarak canlıların yaşamını, insanların sağlığını olumsuz etkileyen, fiziksel zararlara yol açan ve ekonomik kayıplara neden olan bir durumdur. Havaya salınan zararlı maddeler atmosferin doğal çevrim kapasitesini aşmaktadır. Hava kirliliği dünyanın pek çok bölgesinde insan, bitki ve hayvanların sağlığını etkileyen önemli bir çevre sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir.
Dünyada her gün yaklaşık bir milyar kişi dış ortam havasındaki kükürt dioksitin (SO2) yüksek olmasından dolayı tehlike altındadır.
Hava Kirleticileri (Havayı Kirleten Maddeler)
Normal olarak havanın; %78.09 azot, %20.95’i oksijen, %0.093’ü argon, %0.03’ü karbondioksittir. Eser miktarlarda toz tanecikleri, kükürtlü ve azotlu gazlar da bulunmaktadır.
Önemli hava kirleticileri arasında kükürt oksitler, nitrojen oksitler, karbon monoksit, ozon, havada asılı partiküller, uçucu organik bileşikler, inorganik bileşikler, kurşun gibi ağır metaller bulunmaktadır.
Hava Kalitesi İndeksi
Hava kalitesi, insan sağlığının korunması, çevrede kısa ve uzun vadeli olumsuz etkilerin ortaya çıkmaması için atmosferdeki hava kirleticilerinin, bir arada bulunduklarında değişen zararlı etkileri de göz önüne alınarak tespit edilmiş yoğunlaşma birimleriyle ifade edilen seviyelerdir. Hava kalitesi indeksi, hava kirliliğini izlemek ve sağlık etkileri açısından toplumu bilgilendirmek, uyarmak amacı ile kullanılmaktadır (tabloya bakınız).
Yaşadığımız bölgenin havasının ne kadar temiz veya kirli olduğu ve ne tür sağlık etkilerinin oluşabileceği konusunda bilgiler verir. Kirli havanın solunmasından bir kaç saat sonra veya bir kaç gün içinde oluşabilecek sağlık etkilerini belirtir.
Hava kalitesi indeksi, 0-500 aralığında düzenlenmiştir. Hava kalitesi indeksi değeri yükseldikçe hava kirliliğinin ve sağlık riskinin arttığı düşünülmelidir. Hava kalitesi indeksi değerinin 50 olması, hava kalitesinin iyi, 300’ün üzerindeki hava kalitesi indeksi değeri ise, hava kalitesinin kötü olduğunu gösterir ve renklerle ifade edilir.
Hava Kirliliğinin Nedenleri
Hava kirliliği insanlar ateşi bulduğunda başlamış ve endüstrileşmenin başlaması ile hızla ilerlemiştir. Nüfus artışı, kentleşme, endüstrileşme ve her türlü tüketimin artması hava kirliliğinin artışında çok önemlidir.
Başlıca hava kirliliği nedenleri arasında;
- yakıtların yanma ürünleri,
- yanlış yakma teknikleri,
- sanayi tesislerinden havaya atılan gazlar ve duman,
- motorlu taşıtların egzozlarından çıkan fosil yakıtların yanma ürünleri,
- atıkları yok etme amacı ile yapılan yakma işlemine bağlı olarak ortaya çıkan duman ve gazlar,
- savaşlar sırasında bilinçli olarak yaratılan hava kirliliği, meteorolojik koşullar.
|
Hava Kalitesi İndekslerine Göre Sağlık Düzeyleri |
||
| 0-5 0 | iyi | Yeşil |
| 5 1-100 | Orta | Sarı |
| 101-150 | Hassas grup /sağlıksız | Turuncu |
| 201 -300 | Çok sağlıksız | Pembe |
| 301 -500 | Tehlikeli | Kahverengi |
Hava Kirliliğinin Sağlık Üzerine Etkileri
Hava kirliliği en fazla solunum sitemine etki etmektedir.
Öksürük, burun ve boğazda tahriş, nefes darlığı en sık neden olduğu belirtilerdir. Ayrıca gözlerde yanma ve yorgunluk hissine de neden olmaktadır. Alerjisi olanlarda alerji belirtilerinin artması çok tipiktir. Astım ya da kronik akciğer hastalığı olanlarda havanın kirli olduğu dönemlerde hastalık belirtileri alevlenmektedir. Bronşiti olan kişilerde öksürük artmaktadır. Özellikle çocuklar, yaşlılar gibi duyarlı gruplarda ani başlangıcı olan üst ve alt solunum yollarındaki iltihabi hastalıkların artmasına neden olur. Kalp damar sistemine özellikle karbon monoksitin doğrudan etkisi vardır. Kalp kasının oksijenlenmesini azaltmakta ve damar sertliğine neden olmaktadır. Kalp hastalığı olanlarda bu etkiler daha fazla görülmektedir. Akciğer ve kalp hastalığı olanlarda hava kirliliğine bağlı ölüm riski daha fazladır. Bazı organik kirleticiler uzun süreli etkilerine bağlı olarak akciğer kanserine neden olabilirler. Hava kaynaklı kurşun etkilenişine bağlı olarak çocuklarda öğrenme bozuklukları ve santral sinir sistemi üzerine etkiler görülmektedir.
Hava Kirliliği Nasıl Önlenir?
Kısa dönemde;
- evlerinin ısısının belirli bir sınırda tutulmasının istenmesi,
- belli saatlerde kaloriferlerin yakılmasının engellenmesi,
- araç trafiğinin kısıtlanması ve denetimlerin sıklaştırılması ve halkın uyarılarak özellikle hassas grupların etkileşiminin azaltılması sağlanabilir.
Uzun dönemde ise;
- doğal gaz, yüksek verimli kömür ve kok kömürü kullanılması,
- merkezi ısıtma sistemlerinin kurulması,
- kükürt miktarı az yakıt kullanılması,
- otomobilden çıkan gazların engellenmesi ve motor yakma etkinliğinin artırılması,
- egzoz gazlarıyla kurşun yayılımını önleyecek önlemlerin alınması (kurşunsuz benzin kullanılması)
- bacaların düzenli olarak temizlenmesi,
- apartmanlara baca filtrelerinin taktırılması,
- fabrikaların neden olduğu kirliliğin izlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması,
- yerleşim yerlerinin ve yapılaşmanın hava akımlarını önlemeyecek şekilde düzenlenmesi, hava koridorlarının oluşturulması,
- aerosol püskürtücülerinde ve köpük imalatında kullanılan halojenli hidrokarbonların kullanımının engellenmesi,
- otomobil emisyon standartlarının belirlenmesi,
- trafiğe yeni kaydedilecek araçlarla, kayıtlı araçlar için emisyonu zararsız düzeye indirecek donanım mecburiyetinin konulması,
- tozun azaltılması için inşaat alanlarının tahta perdeyle çevrilmesi,
- yeşil kuşak kurulması ile ilgili etkin düzenlemeler yapılması,
- kent planlamasında yeterli yeşil alan ayılması ve kısa sürede yeşillendirilmesi gibi önlemler sayılabilir.