Hiperlipidemi
Hiperlipidemi; kandaki yağ miktarında artışla karakterize bir hastalıktır. Kanda bulunan ana yağ kolesteroldür. Kolesterol; vücudumuzun bütün hücrelerinde bulunan bir maddedir. Hücre zarının, östrojen ve testosteron gibi bazı önemli hormonların yapımında kullanılır. Kolesterol bir yandan karaciğerde üretilirken, diğer yandan et, süt ürünleri, yumurta gibi hayvansal kaynaklı besinlerle de vücuda alınır. Kolesterol sağlıklı yaşam için gerekli bir madde olsa da fazla miktarda kolesterol (hiperlipidemi) kalp hastalığına yol açabilir. Kan kolesterol düzeyi ne kadar yüksekse, kalp hastası olma ihtimali de o kadar yüksektir. Dünyada ve Türkiye’de birinci sırada gelen ölüm nedeni kalp-damar hastalıklarıdır.
Kolesterol kan dolaşımında, kendilerini kolesterolün etrafına saran apolipoprotein adı verilen bazı özel proteinler yardımı ile taşınır. Apolipoproteinler ve kolesterol birlikte lipoprotein olarak adlandırılır.
Hekimler hastaların kanında üç temel lipoproteini ölçer:
- Düşük Yoğunluklu Lipoprotein (LDL Veya Kötü Kolesterol),
- Yüksek Yoğunluklu Lipoprotein (HDL Veya İyi Kolesterol) Ve
- Trigliserit (Normal Değerler İçin Tabloya Bakınız).
Total kolesterol |
200 mg/dl’den düşük | Normal |
200-240 mg/dl | Sınırda yüksek | |
240 mg/dl’den yüksek | Yüksek | |
LDL kolesterol |
100 mg/dl’den düşük | Normal |
100-130 mg/dl | Sınırda yüksek | |
130 mg/dl ve üzeri | Yüksek | |
HDL kolesterol |
40 mg/dl’den düşük | Azalmış |
40-60 mg/dl | Normal | |
60 mg/dl’den yüksek | ideal | |
Trigliserid |
150 mg/dl’den düşük | Normal |
150-200 mg/dl | Sınırda yüksek | |
200 mg/dl’den yüksek | Yüksek |
LDL kolesterol; kanda yüksek olduğu zaman damarların iç yüzüne yapışıp, aterosklerotik plakları oluşturur. Kolesterol dışındaki bazı maddelerin de eklenmesiyle bu plaklar büyür ve bunlar üzerinde oluşan çatlaklarda gelişen pıhtılar damarları tıkar. Günümüzde çok yaygın olan bu hastalık damar sertliği olarak bilinir. Damar tıkanıklığı kalp damarlarında oluşmuşsa kalp krizine, beyin damarlarında oluşmuşsa felce neden olur.
HDL kolesterol; ise kolesterol depolarını kan damarlarından uzaklaştırarak kalp krizi riskini azaltmaktadır. HDL aynı zamanda damar duvarında plak oluşmasında önemli rol alan LDL oksidasyonunu da engellemektedir.
Risk Faktörleri
Bu üç ana lipidin kandaki seviyeleri eşit ağırlıkla genetik ve çevresel faktörler tarafından belirlenir. Besinlerden kolesterol alımı olmasa bile, karaciğer vücut için gerekli kolesterolü üretebilmektedir. Kırmızı et, sakatat, yumurta, süt ve süt ürünleri ve hayvansal gıdalar, kanda LDL ve trigliserit seviyelerini artırmaktadır. Özellikle oda sıcaklığında katı olan doymuş yağlar hiperlipidemi açısından risk taşımaktadır. Bunların dışında alkol ve östrojen tedavisi de kan trigliserit seviyelerinde artışa sebep olmaktadır.
Hiperlipidemi; diyetle fazla miktarda yağ alımının dışında, şişmanlık, şeker hastalığı, tiroit bezinin az çalışması (hipotiroidi) , Cushing hastalığı, böbrek hastalıkları, doğum kontrol hapları, kortikosteroidler, diüretik ve beta blokerler gibi belirli ilaçların kullanımı ile de ilişkilidir.
Belirti ve Bulgular
Hiperlipidemi, aterosklerotik plak kan akımında azalmaya neden olmadıkça belirti ve bulgu vermez. Damar içerisindeki kan akımının azalmasında 2 önemli mekanizma söz konusudur.
Birincisi, ilerleyen zaman içerisinde damar duvarındaki plağın giderek büyüyerek damarda darlığa yol açması ve buna bağlı olarak anjina olarak adlandırılan göğüste sıkıntı hissinin ortaya çıkmasıdır. Anjina genellikle tipik olarak göğüsün ortasında, egzersizle veya stresle ortaya çıkabilen, dinlenmekle veya dilaltı nitrat kullanımı ile geçen göğüs ağrısıdır. Ağrı çeneye veya sol kola vurabilmektedir. Beyine giden damarların daralması sonucu bilinç kaybı, bayılmalar veya felç izlenebilir. Ayaklara giden damarların daralması sonucu, yolda yürürken bacaklarda ağrı hissedilebilir.
İkinci mekanizma ise, damar duvarındaki plakların yırtılması sonucu ani olarak damarın tam olarak tıkanmasıdır. Bu durumda kan damarı içerisinde pıhtı oluşmaktadır. Kalp damarlarında meydana gelen pıhtı kalp krizine veya ani ölüme, beyin damarlarında meydana gelen pıhtı ise felce neden olmaktadır. Hiperlipidemik hastalarda iskemik damar hastalıkların dışında, akut pankreatit (pankreas bezinin iltihabı) ve ksantomatozis adı verilen vücutta yağ birikiminin yol açtığı bezeler de bulunabilir.
Tedavi
Hiperlipidemi tedavisi diyetle başlamaktadır. Diyet tedavisi iki basamak şeklinde önerilmektedir. Birinci basamakta, doymuş yağlar toplam kalorinin %10‘undan az olacak şekilde ve günlük kolesterol alımı 300 mg ile sınırlandırılmıştır. İkinci basamakta, doymuş yağlar toplam kalorinin %7′sinden az olacak biçimde ve günlük kolesterol 200 mg ile sınırlandırılmıştır. Tüm yağlar sağlık için zararlı değildir. Yalnızca doymuş yağlar kolesterol seviyelerini yükseltir. Tekli doymamış yağlara (zeytinyağı, yerfıstığı) veya çoklu doymamış yağlara (mısır yağı, ayçiçek yağı) ağırlık verilmelidir. Diyette zeytinyağının dışında, balık, sebze, meyveler, soya proteini ve liften zengin gıdaların bulunması önerilmektedir.
Diyetle kontrol altına alınamayan hiperlipidemi hastalarına ilaç tedavisi başlanmalıdır. Statin adı verilen kolesterol düşürücü ilaçlar LDL kolesterolü yaklaşık %60’lara varan oranlarda azaltmaktadır. Statinler ayrıca trigliseritleri de düşürmektedir. Statinler ilk kez başlandığında hastaların karaciğer fonksiyon testleri [ (AST veya SGOT) , ( ALT veya SGPT) ] belirli aralıklarla alınan kan örneklerinde incelenmelidir. Tedavi sırasında şiddetli kas ağrıları meydana geldiğinde hemen hekime başvurulmalıdır. Statinlerin dışında fibratlar, niasin gibi diğer bir takım kolesterol düşürücü ilaçlarda kullanılabilir.
Öneriler
20 yaşın üzerindeki bireyler kan kolesterol seviyelerine baktırmalıdırlar. Eğer normalse bu ölçümler her 5 yılda bir tekrarlanmalıdır. Kardiyovasküler hastalıklar açısından risk altında olan kadın ve erkek hastalar her yıl kan kolesterol değerlerine baktırmalıdırlar. Özellikle felç riskini azaltmak amacıyla, kan basıncı ölçümleri bu hastalara mutlaka yapılmalıdır. Eğer kan basıncı yüksekliği saptanırsa, uygun biçimde tedavi edilmelidir.
Hiperlipidemik hastalara, içiyorlarsa mutlaka sigarayı bırakmaları önerilmelidir. Kiloyu azaltmak, LDL kolesterolü ve trigliserit seviyelerini düşürmek, HDL kolesterolü yükseltmek amacıyla hastalara düzenli egzersiz yapmaları tavsiye edilmelidir.
Fazla miktarda alkol tüketimi, trigliseritleri ve kan basıncını artırdığından dolayı, önerilmemelidir.
Seyir
Yüksek kolesterol değerlerine sahip hastalar kilo vermek, diyet ve düzenli egzersiz yapmak gibi yaşam tarzı değişikliklerini ve yüksek olasılıkla ilaç tedavisini yaşamlarının sonuna kadar sürdürmelidir. Kan yağ değerlerinin belirli periyodik aralıklarla izlenmesi gerekmektedir. Kolesterol düzeylerinin düşürülmesi aterosklerotik hastalık sürecini yavaşlatacaktır