İdrar Tahlili

İdrarın kimyasal olarak analizi ve mikroskobik olarak incelenmesidir.

İdrar tahlili neden yapılır?

  1. İdrar yolu enfeksiyonu şüphesinde (belirtiler koyu renkli veya kötü kokulu idrar, idrar yaparken yanma, böğür ağrısı, idrarda kan veya ateş)
  2. Böbrek hastalıklarının tanısında
  3. Bazı hastalıkların tedavisinin izlenmesinde (idrar yolu enfeksiyonu, böbrek hastalıkları, diabetes mellitus)

 

Rutin idrar tahlili (Tam idrar Tahlili: TiT) hangi tetkikleri içerir?

  1. Renk: İdrarın normal rengi saman sarısıdır. Sıvı dengesi, beslenme düzeni, ilaçlar ve hastalıklar gibi birçok faktör idrar rengini etkiler. Renksiz veya açık sarı renkli idrar seyreltiktir. Koyu sarı renkli idrar ise konsantredir. Kahverengi,kırmızı idrar bazı ilaçlar, katkı maddeleri, yiyeceklerle (böğürtlen, pancar) olabileceği gibi idrarda kan varlığını da gösterebilir.
  2. Bulanıklık: İdrar bulanıklığı bakterilere veya idrar içinde bulunan kan, mukus gibi maddelere bağlı olabileceği gibi oda ısısında kristallerin çökmesine bağlı da olabilir.
  3. Koku: İdrarın genellikle aromatik bir kokusu vardır. Bazı hastalıklar idrarın kokusunu değiştirebilir. Örneğin idrar yolu enfeksiyonlarında kötü kokulu idrar görülebilir. Bazı metabolik hastalıklarda da idrar kokusu tanı koydurucu olabilir.
  4. İdrar dansitesi: Böbreklerin idrarı yoğunlaştırma ve seyreltme yeteneği idrar dansitesi ölçülerek değerlendirilir. İdrar dansitesi alınan günlük alman sıvı miktarı ve diğer kayıplara (ter, kusma, ishal) bağlı olarak 1003-1035 arasında değişir.
  5. İdrar pH’sı: İdrarın ne kadar asidik veya alkali olduğunu belirler. İdrar pH’sı 4.6-8 arasında değişkenlik gösterir. Normal şartlarda idrar pH’sı asittir ve 6 civarındadır. İdrar pH’sının değerlendirilmesi serum pH’sı göz önüne alınarak yapılmalıdır.
  6. İdrarda Protein: Normalde idrarda protein bulunmaz. İdrarda protein bulunmasına “proteinüri” denilir. Bazen düşük düzeyde protein kişi uzun süreli ayakta kaldığında idrarda saptanabilir (postural proteinüri). Bu durumda sabah ilk idrar tetkikinde protein bakmak uygun olur. Ateş, ağır egzersiz gibi durumlarda geçici olarak ve bazı böbrek hastalıklarında kalıcı olarak idrarda protein atılımı görülür.
  7. İdrarda Glikoz: Normalde idrarda çok az ya da hiç glikoz bulunmaz. Fakat kan şekeri diabetli hastalarda olduğu gibi çok yükselirse idrarda glikoz saptanabilir. Yine bazı böbrek hastalıklarında da idrarda glikoz saptanabilir.
  8. İdrarda Nitritler: İdrar yolu enfeksiyonuna yol açan bazı bakteriler idrarda bulunan nitratları nitrite çeviren enzimleri salgılarlar. İdrarda nitrit varlığı diğer bulguların da varlığında idrar yolu enfeksiyonunu destekler.
  9. Lökosit esteraz: Lökosit esteraz idrardaki lökositleri saptar. Nitrit gibi diğer bulguların varlığında idrar yolu enfeksiyonunu destekler.
  10. İdrarda Keton: Yağlar enerji için yıkıldığında vücutta keton üretimi olur ve idrarla atılır. Diabetik ketoasidoz, açlık, uzun süreli kusma, ishal ile giden durumlarda, akut ateşli hastalıklarda ve bazı metabolik hastalıklarda idrarda keton görülebilir.
  11. İdrarda Ürobilin ve İdrarda ürobilinojen: Normalde idrarda az miktarda ürobilinojen vardır. Fakat ürobilin ve ürobilinojen eritrositlerin (alyuvar) aşırı yıkımı ile karakterize hemolitik sarılıklarda idrarda artmış bulunur.
  12. İdrarda Bilirubin: Normalde idrarda bilirubin bulunmaz. Tıkanma sarılıklarında idrarda bilirubin atılır.

İdrar sedimentinin mikroskobik incelemesi

Bu testte idrar santrifüj edilerek sediment (çökelti) elde edilir. Çökelti cam üzerine yayılarak mikroskop altında incelenir.

İdrarda Alyuvar (eritrosit): Normalde 40’lık büyütme ile her sahada 5’ten az eritrosit görülebilir. Fazla olması durumunda hematimden bahsedilir. Üriner sistemin herhangi bir kısmında olan kanamayı gösterir. Enfeksiyon, böbrek hastalıkları, böbrek, idrar yollan ve mesane zedelenmeleri ve böbrek taşı varlığında idrarda eritrosit görülebilir. Şiddetli egzersizde de geçici olarak idrarda kan hücresi görülebilir.

İdrarda Akyuvar (lökosit): Normalde 40’lık büyültme ile her sahada 3-5 lökosit görülür. Her sahada 5’ten fazla lökosit görülmesi diğer bulguların varlığında idrar yolu enfeksiyonunu düşündürebilir.

Silendirler: Tübüllerde proteinin şekillenmesi sonucu oluşur. Bazı böbrek hastalıklarında silendirler görülebilir.

Kristaller: Sağlıklı insanlarda çok az kristal vardır. Böbrek taşı olanlarda veya bazı me-tabolik hastalıklarda çok sayıda kristal görülebilir.

Bakteri, mantar hücreleri ve parazitler: Normalde temiz idrar örneğinde bakteri, mantar hücresi veya parazit görülmez. Bunlardan herhangi birinin steril idrarda görülmesi enfeksiyonu düşündürür.

İdrar tetkiki için örnek alınması ve saklanması

Rutin idrar analizi için idrar temiz, kuru ve hatta mümkünse steril bir kaba alınmalıdır, iler iki cinste de üretra ağzı ılık su ile silinip, kurulandıktan sonra ilk idrar dışarı yapılıp, geri kalan idrarın analiz için alınması idealdir. Mesane kontrolü gelişmemiş bebek ve küçük çocuklarda, tüp veya idrar torbası bağlanarak idrar örneği alınır. Ancak bu şekilde alınan idrar örneklerinde bulaş riski yüksek olduğundan bazen kateter yardımıyla veya iğne ile mesaneden (idrar kesesi) idrar alınabilir. Rutin idrar analizi için sabah idrarı tercih edilir. Alınan idrar örneği hemen analiz edilmeyecekse buzdolabında +4°’de iki saat saklanabilir. Rutin idrar analizi için 15 ml idrar yeterlidir.

İdrar tetkiki vermeden önce ağır egzersiz yapılmamalı, menstruasyon (adet) dönemi veya birkaç gün içinde başlayacaksa doktora haber verilmelidir. Aynca kullanılan ilaçlar hakkında da doktora bilgi verilmelidir.