Kan Biyokimya Tetkikleri (Tahlilleri)

Rutin Biyokimya Tetkikleri (Tahlilleri) ve Tahlillerin Anlamları

Hastalıkların teşhisi ve takibinde kan, idrar, beyin omurilik sıvısı (BOS), dışkı (gayta), amniyotik sıvı, tükürük, ter gibi biyolojik sıvılarda biyomoleküllerin miktarlarının tayini için yapılan analitik işlemlere klinik biyokimya incelemeleri (tetkikleri) denir.

Genel tarama ya da rutin biyokimya ise kişilerin kanında ve idrarında bakılan bir grup tetkiki içermektedir. Sıklıkla yapılan (rutin) biyokimya tetkikleri içinde kanın çöktürülme işlemi (santrifüjlenmesi) ile elde edilen kanın pıhtılaştıktan sonra geriye kalan sıvı kısmı (sedim) veya kanın içinde bulunan fibrin bulunan sıvı kısmında (plazma) total protein, albumin, kan şekeri (glikoz), kan üre azotu (BUN), kreatinin, alanin aminotransferaz (ALT), aspartat aminotransferaz (AST), bilirubin, sodyum (Na), potasyum (K), kalsiyum (Ca), fosfor (P), ürik asit, kolesterol, trigliserid, düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL), çok düşük yoğunluklu lipoprotein (VLDL), yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) gibi genel olarak kişinin sağlık durumu ve karaciğer, böbrek gibi organ fonksiyonlarını gösteren testler mevcuttur.

Hemogram

(Tam Kan, CBC) olarak adlandırılan ve kişinin kan hücreleri alyuvarlar (eritrosit), akyuvarlar (lökosit), kan pulcukları (trombosit) ve kan sayımı hakkında bilgi veren tetkikler de rutin biyokimya içinde yer almaktadır.

Yine kişinin genel sağlık durumunu test etmek amacıyla yapılan idrar testleri ve mikroskopik incelenmesi rutin biyokimya tetkikleri içinde incelenmektedir.

İdrarın rengi, görünümü, asit ya da alkali olması, yoğunluğu, şeker, yapısında keton grubu bulunan herhangi bir organik asit (keton cisimleri), protein, hemoglobinin yıkılmasından açığa çıkan kırmızı boya (bilirubin) ve kan hücrelerinin varlığı (eritrosit, lökosit) test edilerek rutin idrar tetkikleri (Tam idrar tahlili, TiT) yapılmaktadır.

Rutin biyokimya tetkikleri için hastadan alınan kan örneği çöktürülerek (santrifüjlenerek) sedim ya da plazma elde edilir ve istenen tetkikler bu materyal ile çalışılır. Ayrıca idrar incelenmesi için idrar örneğine ihtiyaç vardır. Örneklerin toplanması, test öncesi işlenmesi sırasındaki hatalar örneklerin istenen parametre değerleri üzerinde değişikliklere neden olabilir.

Biyokimya tetkiklerinin referans değerlerini (alt-üst normal değer aralığı) etkileyen faktörler:

  1. Yaş: Bazı değerlerin çocuk, erişkin ve yaşlılardaki referans değerleri farklıdır. Örneğin kanda kolesterol düzeyi yaşla birlikte artar.
  2. Cinsiyet: Kadın ve erkekte farklı düzeyde normal değerlere sahip belirteçler de-ğerler vardır. Örneğin; testosteron hormon düzeyi erkeklerde kadınlardan daha yüksektir.
  3. Diyet: Bazı test sonuçlan kişinin diyet aracılığı aldığı besinlerden etkilenebilir ve kişi sağlıklı bile olsa sonuçlarda normalden farklı bir değer elde edilebilir. Örneğin karbonhidratlı gıdalar kan şekerini, yağlı diyet ise kan yağlarının değerlerini arttırabilir. Bu nedenle rutin biyokimya değerleri çalışılacak kişilerin en az sekiz saat aç kaldıktan sonra kan örnekleri alınmalıdır.
  4. İlaçlar: Kişilerin kullandığı farmakolojik ajanlar biyokimyasal parametreleri özellikle de karaciğer fonksiyon testlerini (KCFT) etkileyebilir.
  5. Fiziksel aktivite: Kişinin fiziksel aktivitelerinin azlığı ya da fazlalığı biyokimyasal testlerinin sonuçlarını etkileyebilir. Örneğin kreatinkinaz enzim aktivitesi yoğun fiziksel egzersiz sonrası normal değerlerden daha yüksek ölçülebilir.
  6. Hamilelik: Hamilelerde ürik asit, kolesterol ve alkalen fosfataz düzeyleri yükselirken laktat dehidrogenaz enzim aktivite ölçümleri düşük ölçülebilir.
  7. Kişisel alışkanlıklar: Sigara ve alkol alımı da bazı parametreleri değiştirebilir. Nikotin glikoz, büyüme hormonu, kortizol, kolesterol, trigliserit ve üre değerlerini; alkol alımı ise kan glikoz ve gama glutamil transferaz (GGT) enzim düzeylerini etkileyebilir.
  8. Vücut ağırlığı: Kadın ve erkeklerde bazı biyokimyasal parametreler ağırlık arttıkça değişime uğrar. Örneğin kortizol ve kan yağlan vücut ağırlığı ile beraber artar.
  9. Biyolojik ritm: Vücutta günlük, aylık hatta yıllık bir ritm ile değişim gösteren parametreler mevcuttur. Örneğin kortizol hormonunun gün içinde sentezi ve salınımı farklılık gösterir. Sabah 8.00″de salimim başlar ve öğlen 12.00’de en yüksek seviyeye ulaşır ve ilerleyen saatlerde düşmeye başlar saat 20.00’de en düşük seviyeye geriler. Kadınların regl siklusunu (adet dönemi) düzenleyen hormonlar ise aylık bir ritm ile salgılanır. Bu nedenle bu testlerin yapılacağı örneklerin alındığı saat ve güne bağlı olarak normal değerleri de farklılık gösterecektir.
  10. Testlerin tayininde kullanılan metotlar: Genellikle her bir biyokimyasal parametrenin tayininde birden fazla yöntem vardır. Farklı laboratuvarlar aynı parametreyi farklı testlerle çalışıyor olabileceklerinden sonuçlar da farklı çıkacaktır. Bu nedenle testin sonucu yorumlanırken mutlaka referans aralığı o teste ve çalışılan laboratuvara ait olmalıdır.
  11. Örneklerin doğru koşullarda alınması: Genellikle rutin biyokimya tetkikleri için kan örnekleri ortalama sekiz saat açlığı takiben sabah alınmalıdır. Ön koldaki toplar damar genellikle en çok kan alınan bölgedir. Kan alınırken kola uygulanan turnikenin süresi ve kullanılan enjektör iğnesinin çapı bile tetkik sonuçlarını etkileyebilir. Rutin idrar tetkikleri (genellikle kalitatif) için günün herhangi bir saatinde rastgele alınan idrar örneği yeterlidir ancak kantitatif tayin gerektiğinde 24 saatlik idrar numunesi ile çalışılmaktadır.
  12. Örneklerin saklama koşulları: Kan alındıktan sonra elde dilen serum ya da plazma, testler hemen çalışılmayacaksa uygun derecelerde ve uygun sürelerde saklanmalıdır. Bazı testler için örneklerin 4°C’da bazıların da ise -20 °C’da saklanması gerekmektedir. Ayrıca örneklerin bekleme süreleri de önemlidir. Örneğin kan şekeri testi için alınan kan örneği uzun süre bekletilirse alyuvarların glikozu kullanmaları nedeniyle gerçek değerinden daha düşük olarak bulunacaktır. İdrar örneği hemen çalışılmayacaksa koruyucu maddeler kullanılarak bakterilerin üremesi engellenmelidir. 

Yorum yapın