Mamografi Nedir?
Mamografi, memenin direkt röntgen filmidir. Meme kanserini saptamanın en temel yöntemidir. Mamografi ile memede gelişen kanseri erken dönemde göstermek mümkündür.
Mamografi, tanı amaçlı ve tarama amaçlı olmak üzere iki ana nedenle yapılır;
Tanı Amaçlı Mamografi
Memede kitle, memede akıntı, memede çekinti, memede ağrı, meme cildinde kalınlaşma, meme cildinde renk değişikliği yakınmaları ile hekime başvuran 30 yaşın üzerindeki kadınlara meme muayenesinden sonra çekilir. Hastanın yakınması tek taraflı olsa bile, birbiriyle karşılaştırmak için her iki memeye de film çekilmelidir.
Tarama Amaçlı Mamografi
Meme kanserini ele gelecek kadar büyümeden, koltuk altına ve vücuda yayılmadan, erken dönemde saptamak amacıyla yapılır. Erken tanı ile kanserin kesin tedavisi daha etkili ve kolay olmakta, kadınların hayatı kurtulmaktadır. Yapılan çeşitli çalışmalarla, tarama amaçlı mamografi ile meme kanserinden ölümlerin ortalama %30 azaltıldığı gösterilmiştir.
Kaliteli bir mamografi meme kanserini saptamada kullanılan testlerin en duyarlı ve en doğru sonuç verenidir. Başka hiçbir testin meme kanserinin erken teşhisinde anlamlı bir yararı gösterilememiştir. Mamografi aynı zamanda basit ve ucuz bir görüntüleme yöntemidir.
Tarama amaçlı mamografinin başlama yaşı ve sıklığı tartışmalı bir konu olmakla birlikte, 40 yaşından başlayarak yılda bir kez yapılması uygun olacaktır. Ailesinde meme kanseri olan, doğum yapmamış veya rahim, yumurtalık kanseri olan kadınlarda meme kanseri riski artmaktadır. Ancak kanser tespit edilen vakaların dörtte birinde hiçbir risk faktörü yoktur.
Her 8-10 kadından biri yaşamı sırasında meme kanserine yakalanma riski altındadır. Her 25-30 kadından 1’i de meme kanserinden ölebilir. Meme kanserine yakalanma riski yaş arttıkça artmaktadır. Kanser olacağım korkusundan uzaklaşması veya kanser olduktan sonra erken tanı için mamografi çektirmediği için pişmanlık duymaması için 40 yaşın üzerindeki her kadın yılda bir mamografi çektirmelidir.
Aile öyküsü nedeniyle (örneğin anne, teyze veya kardeşte meme kanseri) veya hormon tedavisi nedeni ile meme kanseri riski artan kadınlarda taramaya daha erken yaşta başlanmalıdır. Ayrıca kanser nedeniyle bir memesi ameliyatla alınan kadınlara da diğer memesinde gelişmesi muhtemel kanseri erken yakalamak için yılda bir mamografi çekilmelidir. Memesi alınmayıp, meme koruyucu ameliyat yapılan kadınlar da mamografi ile takip edilmelidir.
Mamografi Çekimi Nasıl Yapılır?
Mamografi; deneyimli radyoloji teknisyeni tarafından çekilir, çıkan filmler bu konuda uzmanlaşmış bir radyolog tarafından görüldükten sonra gerekirse ek filmler alınır. Mamografi bulgularına göre gerekirse Ultrasonografi (USG) yapılır. Ultrasonografi incelemesinin sağlıklı olabilmesi için mümkünse mamografiyi değerlendiren radyolog tarafından yapılmalıdır.
Mamografi, sadece bu amaçla kullanılan özel bir röntgen cihazı ile çekilir. Önceden veya çekim sırasında ilaç kullanılmaz. Cilt temizliği dışında önhazırlık gerekmez. Cihazın iki plakası vardır. Altta olan metal plakada film kaseti koymak için yer bulunur. Çekim sırasında çıplak meme bu plaka üzerine yerleştirilir, lastik olan diğer plaka ile memeye üstten bası yapılır. Bası meme dokularını dağıtır ve meme kalınlığının her alanda eşit hale gelmesini sağlar; dokunun berrak olarak görünmesi için zorunlu olup sadece bir kaç saniye sürer. Bir memeye iki farklı yönden film çekilir. Çekim sırasında meme ağrısının veya radyasyon riskinin mamografinin faydası düşünüldüğünde hiçbir önemi yoktur.Mamografi görüntüleri adet dönemlerinden etkilenmez. Ancak, memeye baskı yapılacağı için iyi bir çekimin yapılabilmesi için memenin hassas olmadığı bir dönemde mamografi çekilmelidir.
Modern mamografi cihazları ile mamografi ile alınan radyasyon miktarı çok düşüktür. Günlük yaşamda maruz kalınan radyasyon yıllık mamografi ile alınan radyasyondan daha fazladır. Tarama amaçlı bir mamografinin zararı üç adet sigara içmekten daha fazla değildir. Bugüne kadar mamografi nedeniyle kanser olan hiçbir kadın yoktur. Bu nedenlerle yararları dikkate alındığında radyasyon nedeniyle mamografiden kaçınılması anlamlı değildir.
Mamografi meme kanserini %83-95 sıklığında gösterir. Mamografinin var olan bir kanser odağını gösterme ihtimali meme yapısına göre değişir. Yağ dokunun fazla olduğu bir memede mamografinin var olan bir kitleyi gösterme olasılığı artar. Yağ dokusu az, bez dokusu fazla bir memede ise olasılık düşer. Mamografi bulgusu vermeyen, meme biyopsisinde tesadüfen yakalanan çok küçük kanser odakları olabilir. Bazen, ele gelecek kadar büyük olsa da kanser mamografide görüntü vermeyebilir. Bu nedenle her zaman mamografi bulguları muayene bulgularıyla birlikte değerlendirilmeli, ele gelen kitle var ama mamografide görülmüyorsa mutlaka USG yapılmalıdır. Elle muayenede bir kitlenin kanser olma ihtimali yüksek, ancak mamografide ve USG’de görüntü vermiyorsa biyopsi yapılmalıdır.
Mamografide keskin sınırlı yuvarlak, oval kitleler, sınırlan belirsiz, düzensiz, lobüle kitleler, çevreye doğru ışınsal uzantıları olan lezyonlar, kalsifikasyonlar, deride kalınlaşma ve çekintiler görülür. Bu bulgular tek başına veya bir arada görülebilir. Mamografide saptanan bir lezyon varsa raporda bunun tarifinin yapılması ve niteliğinin açık ve net bir şekilde belirtilmesi gerekmektedir. Bu amaçla Amerikan Radyoloji Koleji tarafından geliştirilen bir raporlama sistemi 1992 yılından itibaren ABD’lerinde uygulamaya konmuştur.
Meme görüntüleme raporlama ve bilgi sistemi (Breast Imaging Reporting and System, BIRADS) olarak adlandırılan bu sistemde sonuçta bulgular sınıflandırılmakta ve 0 ‘dan 5’e kadar yapılan değerlendirmede biyopsi gerekip gerekmediği konusunda klinisyene net bir fikir verilmektedir.
BIRADS Sistemine Göre;
- BIRADS 0 : Ek tetkik gerektiren durumlardır.
- BIRADS 1 : Mamografi tamamen normal olup şüpheli bulgu yoktur anlamına gelmektedir.
- BIRADS 2 : Kesin olarak selim olduğuna karar verilen bulgular için kullanılmaktadır.
- BIRADS 3 : Kategori büyük olasılıkla selim özelliklere sahip, ancak çok düşük olasılıkla kanser olma ihtimali olduğu için büyümediğini göstermek için takip gerektiği düşünülen bulgulardır.
- BIRADS 4 : Meme kanseri açısından şüpheli bulgular anlamına gerekmektedir. Bu bulguların araştırılmasında parça alınması (biyopsi) önerilir, ancak son kararı hasta ile hekiminin vermesi gerekir.
- BIRADS 5 : Kanser olasılığının çok yüksek olduğu mamografi bulguları için kullanılmaktadır. Bu yaralara (lezyonlara) mutlaka biyopsi gereklidir.
Mamografide kitle tespit edildiğinde izlenen yol kitlenin görüntüsüne göre değişmektedir. Keskin sınırlı kitlelerin iyi huylu olma şansı çok yüksek olup (BIRADS 3) belli aralıklarla takip edilebilir. Bunların bir kısmının ultrasonografi ile kist olduğu anla-şılabilirse yıllık tarama amaçlı mamografi dışında bir müdahale yapılmaz.
Mamografide sınırları keskin olmayan, yıldız gibi çevre dokuya uzanan çıkıntıları bulunan kitlelerde kanser olasılığı yüksek olup (BIRADS 5) mutlaka kitle tamamen çıkarılarak veya parça alınarak kesin tanı konmalıdır.
Ayrıca mamografide meme dokusunda kalsiyum parçacıkları (kalsifikasyon) saptanabilir. Çok sık rastladığımız bu parçacıkların çoğunluğu iyi huylu olmakla birlikte, bir kısmı kanserin erken belirtisi olabilir. Bir milimetreden büyük, yuvarlak, her iki memeye dağılmış olan parçacıklar genellikle iyi huyludur (BIRADS 2).
Çok küçük, çizgisel, kenarları düzensiz, farklı şekil ve boyutta olup memenin sadece bir bölgesinde toplanmış olan kalsiyum parçalıklarının kanser olma ihtimali vardır (BIRADS 5). Kanser şüphesi olan parçacıklara da biyopsi ile kesin tanı konulmalıdır. Kaliteli bir mamografi elde edebilmek için çok çeşitli testlerin uygulanması gerekmektedir.
Çekim yapılan cihaz, film, film banyosunun kalite kontrolü çok önemlidir. Çekimi yapan teknisyenlerin ve filmi değerlendiren radyologların bu alanda deneyimli kişiler olması gerekir. Bu nedenlerle mamografi çektirilecek merkez konusunda seçici davranılması gerekmektedir.