Pnömoni, mikroorganizmalar (bakteri ya da virüsler) tarafından oluşturulan akciğer dokusunun iltihabıdır.
Zatürre Nedenleri
Pnömoniler neden olan mikrobun kazanıldığı yere göre isimlendirilir (toplum kökenli pnömoni, hastane kökenli pnömoni gibi), burada toplum kökenli pnömoniden bahsedieceğim.
Toplum kökenli pnömoni, kişinin toplumda günlük yaşamı sırasında ortaya çıkan, etkenin toplumdan kazanıldığı pnömonidir. Enfekte damlacıkların solunması yoluyla bakteri ya da virüs akciğerlere alınır. Tüm yaş gruplarında bakteriyel pnömonilerden sorumlu olan en sık etken Streptococcus pneumoniae‘dır. Pnömoniye neden olan diğer bakteriler ise Haemophilus influenzae, Grup A ve Grup B Streptokoklar ve Staphylococcus aureus’dur. Mycoplasma pneumoniae ve Chlamydiae pneumoniae okul çağı çocuklarında pnömoniye sıklıkla neden olan etkenlerdir. Pnömoniye neden olan virüslardan sıklıkla görülenler; respiratuar sinsityal virüs (RSV), parainfluenza tip3, adenovirüs ve influenza A ve B’dir. Kızamık ve su çiçeği aşıyla önlenebilen, ciddi pnömoniye neden olabilen diğer viral ajanlardır. RSV özellikle kış ve erken ilkbaharda salgınlar yapar.
Risk Faktörleri
Çocuklarda soğuk havada kalma ya da üşütme pnömoniye neden olmaz, bazen kişinin bağışıklık sistemini baskılayarak kişinin mikroplara daha duyarlı hale gelmesine yol açabilir.
Çocuklarda pnömoniye zemin hazırlayan risk faktörleri;
• Yaş (çocuğun yaşının iki yaşın altında olması),
• Düşük doğum ağırlığı,
• Prematürelik,
• Anne sütü ile beslenememe,
• Büyüme ve gelişme geriliği,
• D vitamini eksikliği,
• Düşük sosyo ekonomik düzey,
• Kalabalık yaşam koşulları,
• Sağlık hizmetlerinden yararlanamama,
• Anne yaşı ve annenin eğitim durumu,
• Başta sigara olmak üzere ev içi ve ev dışı hava kirliliği,
• Altta yatan hastalığın olması (doğumsal kalp hastalığı, kronik akciğer hastalığı, vs)
• Yetersiz bağışıklama (kızamık ve boğmaca aşısının yapılmaması),
• Kış mevsimi
Belirti ve Bulgular
Bulgular hastanın yaşına ve etkene göre farklılıklar gösterir.
Bakteriyel pnömonilerde belirti ve bulgular
Genellikle, büyük çocuklarda ani başlayan 38 “C’nin üzerinde yüksek ateş, titreme, balgamlı veya kuru öksürük, göğüs ağrısı tipiktir. Çocuğun iştahı azalmıştır ve halsiz görünümdedir, ileri dönemlerde dudaklar ve parmak uçlarında morarma görülebilir. Küçük çocuklarda ise yüksek ateş, öksürük, sık ve derin solunum, nefes alamama, morarma, beslenmeyi reddetme, huzursuzluk, uykuya eğilim, kusma, ishal ve kann ağrısı gibi pnömoniden başka hastalıklarda da görülebilen bulguların ağırlıkta olduğu bir tablo görülür.
Viral pnömonilerde belirti ve bulgular
Viral pnömonilerin öncesinde nezle, hafif derecede ateş ve halli öksürük vardır, daha sonra şikayetler giderek artar ve bakteriyel pnömonideki belirti ve bulgular görülür. Bazı çocuklarda bakteriyel ve viral pnömoni arasındaki fark belirgin olmayabilir ve bu bulguların hepsi bir arada bulunmayabilir, bu nedenle yukarıdaki şikayetleri olan her çocuk bir an önce bir sağlık kuruluşuna götürülmelidir.
Tanı
Pnömoni şüphesiyle sağlık kuruluşuna gönderilen çocuklara fizik muayene yapılır, kan sayımı istenir ve akciğer grafisi çekilerek pnömoni tanısı konulabilir. Balgam çıkaran çocuklarda mikrobun cinsinin belirlenmesi için kültür alınır. Solunum sıkıntısı olan hastalarda ise parmak ucu veya kan gazından oksijen ve karbondioksit basınçlarına bakılması gereklidir.
Yaşa göre normal solunum sayıları
Yaş Normal Solunum Hızı (solunum hızı/dakika)
<2 ay 40-60
3-11 ay 25-40
1 -5 yaş 20-30
>5 yaş 15-25
Tedavi
Tanı konulduktan sonra hemen tedavinin başlanması gerekmektedir. Tedavi hastanın ağırlık derecesine ve yaşına göre, evde ya da hastaneye yatırılarak yapılır. Evde tedavisi yapılacak hastalara bakteriyel neden düşünülüyorsa ağızdan 7-10 günlük antibiyotik tedavisi verilir. Evde bakım kuralları ve dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır;
• Anne sütü alan bebeklerin daha sık emzirilmelidir,
• Büyük bebeklere de ayına uygun olarak yüksek kalorili besinler ve sıvı gıdalar verilmelidir,
• Öksürük şuruplarının tedavide yeri yoktur, balgam söktürücü ilaçlar da doktor tavsiyesi dışında kullanılmamalıdır,
• Durumunda kötüleşme olan hastalar (solunum güçlüğü, morarma, beslenememe) acilen sağlık merkezine götürülmelidir.
İki ayın altında pnömoni tanısı konan her bebek ve ağır pnömoni bulguları olan her çocuk hastaneye yatırılarak tedavi edilmelidir. Hastanede, damardan antibiyotik verilmesi, oksijen tedavisi uygulanması, beslenemeyen bebeklere damardan sıvı uygulaması, kalp atışları ve kan oksijen düzeyinin izlenmesi, çok ağır hastalarda da solunum cihazına bağlanması ve izlemi yapılır. Bazı hastalarda pnömoni olan tarafta akciğer zarının arasında iltihaplı sıvı toplanması olur (zatürcemp, plörezi, ampiyem), bu sıvının iğne veya tüp yoluyla uzaklaştırılması gereklidir.
Pnömonilerde hastaneye yatırma nedenleri
1• İki ayın altında pnömoni tanısı alan her bebek,
2• Hipoksi (kanda oksijen ölçümünün düşük olması),
3• Beslenme güçlüğü,
4• Susuzluk,
5• Kalp yetmezliği,
6• Solunum güçlüğü,
7• Ailenin evde çocuğa bakabilecek yeterlilikte olamaması durumu,
8• Altta yatan süreğen akciğer ve/veya kalp hastalığı olması.