Portal Hipertansiyon

Portal venin içerisindeki kan basıncının inferior vena kavadaki basıncı 5 mm civa geçmesiyle ortaya çıkan bulgudur.

Oluşum mekanizması

Normalde mide, bağırsak, dalak ve pankreastan gelen toplar damarlar portal veni oluşturur. Portal ven karaciğere girerek önce sağ ve sol daha sonra da daha küçük dallara ayrılır. Kan karaciğerden ayrıldığında hepatik venler yoluyla tekrar sistemik dolaşıma katılır ve kalbe dökülür. Portal ven içerisinde basınç iki yolla artabilir; ya damar içerisindeki kanın hacmi artmıştır veya siroz gibi bir neden dolayısıyla kanın akışına direnç vardır.

Siroz en sık portal hipertansiyon nedenidir. Hepatit, alkol kullanımı gibi nedenlerle karaciğerde hasar, buna ikincil de skar (nedbe) dokusunun oluşmasıyla siroz gelişir. Diğer portal hipertansiyon nedenleri portal venin pıhtıyla tıkanması, karaciğerden kalbe kan taşıyan damarlarda tıkanıklık, karaciğer içindeki tümörlerin büyüyerek portal vene baskı yapması, A vitamini zehirlenmesi, şistozomiasis gibi parazitik enfeksiyonlar ve primer biliyer sirozdur. Bazen tüm araştırmalara karşın neden saptanamayabilir.

Yaş

Alkolik siroz 40-55 yaş arası sıktır. Primer biliyer sirozda hastaların yaşı çoğunlukla 40-60 arasındadır.

Cinsiyet

 Alkolle ilişkili siroz erkeklerde sıklıkla görülürken, primer biliyer siroz kadınlarda sıktır.

Belirti ve Bulgular

Portal hipertansiyon her zaman özgün belirti vermeyebilir. Ancak sirozlu bir hastada portal hipertansiyon gelişme riski yüksektir. Portal ven basıncı çok yükseldiğinde; kan geriye kaçıp kendisine oksijen alıp, atık ürünlerini atabileceği başka bir yan yol (kollateral) arayışına girer. Kan özefagus (yemek borusu), karın cildi, rektum (kalın barsağın uç kısmı) ve anüsteki (makat) toplar damarlara doğru yönelir. Tüm bunların sonucunda; damar içindeki sıvı karın boşluğuna geçip; karında gerginliğe (asit) yol açarken; yemek borusunda varisler ve makatta hemoroidler (basur) oluşup ciddi kanamaya neden olabilir.

Çoğunlukla dalak büyür. Dalağın büyümesiyle; aşırı çalışan dalak enfeksiyonlarla savaşan akyuvarların ve pıhtılaşmayı sağlayan kan pulcuklarının sayısını azaltabilir. Bu yan yollar nedeniyle kan karaciğere uğramadan geçtiği için, karaciğerde zararsız hale getirilemeyen protein metabolizmasının zehirli ürünleri kandan beyine geçerek bilinç bozukluğuna (ensefalopati) neden olur.

Tanı

Genellikle hekim fizik muayene sırasında dalak büyüklüğünü, karında sıvı varlığını, karın cildindeki genişlemiş damarları, hemoroidi tespit ederek portal hipertansiyondan şüphelenir. Endoskopi ile yemek borusundaki varisler izlenebilir. USG portal vendeki akımı; vende tıkanıklık varlığını ve karaciğerdeki olası kitleleri gösterebilir. Tomografi kollateral damarların araştırılmasında kullanılır.

Splenoportografi, transhepatik portografi, transumblikal kateterizasyon, transjuguler kateterizasyon, wedge hepatik venografi gibi anjiografık tetkikler, portal hipertansiyon tanısı için invazifdir (risklidir) ancak portal hipertansiyonun değerlendirilmesinde çok daha özgün oldukları için cerrahi ya da radyolojik girişim planlanıyorsa yapılmaları gündeme gelir.

Tedavi

Ne yazık ki portal hipertansiyon nedenlerinden çoğu tedavi edilememektedir. Bunun yerine tedavinin esas hedefi komplikasyonların önlenmesi veya özellikle de kanayan varislerin tedavisidir.

Komplikasyonların önlenmesinde diyet, ilaç tedavisi, endoskopik tedavi, cerrahi ve radyolojik girişimler uygulanabilir. Diyet olarak asitin önlenmesi amacıyla hastanın tuz alması kısıtlanır. Protein alımı yalnızca hastanın bilinci bulanıklaştığında kısıtlanır.

İlaç tedavisinde kanayan varislere yönelik olarak propranalol, nadalol veya nitrat gibi ilaçlar tek başlarına veya endoskopik tedavi ile birlikte uygulanabilir. Varis içindeki basıncı düşürür ve yeniden kanama riskini azaltırlar. Vazopressin de portal basıncı düşürür ancak yan etkilerinden dolayı kullanımı kısıtlıdır. Laktüloz ve antibiyotikler bilinç değişikliklerinin tedavisinde kullanılırlar.

Asit tedavisinde idrar söktürücü ilaçlar (başlangıçta spiranolakton gerekirse sonradan furosemid) kullanılabilir. Endoskopik tedavi skleroterapi ve bant ligasyonunu içerir. Skleroterapide kanayan varise bir solüsyon enjekte edilerek nedbe dokusunun gelişmesi amaçlanır. Bant ligasyonunda kan damarının üzeri plastik bir bantla bağlanarak; damar bloke edilir.Yukarıdaki tedavi yöntemleri etkin olmadığında portal ven içindeki basıncı düşürecek cerrahi veya radyolojik girişimsel işlemler uygulanır. Bunlar TIPS (Transjuguler intrahepatik portosistemik şant) ve distal splenorenal şanttır.

Transjuguler intrahepatik portosistemik şantta karaciğerin ortasına hepatik venle portal veni birbirine bağlayan tüp şeklinde bir stent yerleştirilir. Distal splenorenal şantta ise dalak veni ile sol böbreğin veni birbirine birleştirilerek portal ven basıncı azaltılabilir.

Seyir

Ölüm ve hastalık oranları altta yatan portal hipertansiyon nedenine (siroz, portal vende tıkanıklık, vb) bağlıdır. Portal hipertansiyonun en önemli komplikasyonu özafagus varislerine bağlı üst gastrointestinal sistem kanamasıdır. Sirozlu hastalarda ölüm yüzdeleri değişkenlik göstermekte olup, oran her bir kanama epizodu için %30-60 arasında değişmektedir.

Yorum yapın