Protein Enerji Malnütrisyonu (PEM)

Beslenme büyüme ve gelişmede kritik rol oynar. Yenidoğan döneminden başlayarak çocukluk çağındaki sağlıklı ve dengeli bir beslenme şekli hastalık gelişiminde de koruyucudur. Solunum yolu enfeksiyonları, ishal gibi enfeksiyon hastalıkları nedeniyle kaybedilen çocukların çoğunluğunda enfeksiyonun gelişmesi ve ağır seyretmesinin nedeni temelde beslenme bozukluğunun da olmasıdır.

Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) tanımına gore PEM, “herbirinin besindeki eksiklik dereceleri değişebilmekle birlikte gerek protein, gerekse kaloriden fakir bir beslenme sonucu oluşan, en fazla süt çocukları ile küçük çocuklarda rastlanan ve sıklıkla enfeksiyonların eşlik ettiği bir durumdur”.

Yaş

En çok 6 ay ile 5 yaş arası çocuklarda gelişir. Kıtlık, sel, kuraklık gibi doğal afetlerde emziren anneler, adolesan ve erişkinlerde de PEM gelişebilir.

Risk Faktörleri

Malnütrisyon (beslenme yetersizliği), hastalıklara direncin azalması ile birlikte uygunsuz fiziksel ve zihinsel gelişime yol açar. Gelişmekte olan ülkelerde 5 yaş altı çocuk ölümlerinin yarısından fazlası malnütrisyonla ilişkilidir. İnsan kaybının yanı sıra işgücü azalmasının da getirdiği sosyal ve ekonomik giderler karşılanamayacak kadar yüksektir.

Malnütrisyon sıklıkla doğal veya politik afetlerin ağırlaştırdığı yoksul bölgelerden kaynaklanmakla birlikte gelişmiş ülkelerde de ishal, AİDS, kanser, anne karnında iken bebeğin geçirdiği enfeksiyon ve çocuk örselenmesine ikincil olarak da görülmektedir.

Malnütrisyon Riskini Artıran Durumlar

Gereksinimin arttığı dönemlerde uygun besin öğeleri, vitamin ve mineral desteğinin verilmesi gereklidir. Örneğin hastalıklar sırasında enerji gereksinimi artmıştır ve uygun enerji sağlanamazsa kilo kaybı görülebilir. Bazı besinlerin aşırı kısıtlanması malnütrisyon riskini arttıran bir faktördür. Kıtlık, kuraklık veya sel gibi doğal afetlerde söz konusudur. Yoksulluk sonucu dengeli besin alımı zorlaşabilir. Bazı lifli besinler diğer besin öğelerinin emilimini azaltabilmektedir. Psikolojik sorunlar da gıda alımını bozabilir. Aşırı miktarlarda vitamin veya mineral alımı, ağır zayıflama diyetleri riski arttırmaktadır.

Belirti ve Bulgular

Hastalarda klinik bulgular protein ve enerjinin eksiklik derecesine, süresine, başlangıç yaşına, birlikte bulunabilecek vitamin, mineral ve eser element eksikliklerine göre değişiklikler gösterebilir. Başlangıç bulguları spesifik olmayıp çocuklarda ağırlık artışında duraklama ilk bulgudur. Daha sonra büyüme hızında azalma, fizik aktivitede azalma ve apati (ilgisizlik) belirir. Büyüme eğrisinde duraklama vardır ve boya oranla ağırlıkta azalma belirgindir. Genetik ve endokrin nedenlerle açıklanamayan boy kısalığı da uzun süreli kötü beslenmenin göstergesidir.

Protein ve enerjinin eksikliklerinden birinin daha ön planda olmasına göre üç klinik tipi vardır:

-Enerji eksikliği (Marasmus),

-Protein eksikliği (Kwashiorkor),

-Her iki durumun birlikte görüldüğü karışık tip (Marasmik- Kwashiorkor). Karışık tip ise PEM’nun ara tipidir ve hem enerji azlığı hem de protein azlığının bazı klinik özelliklerini gösterir.

Tanı

PEM değerlendirilmesinde iyi bir fizik inceleme, vücut ağırlığı, boy ölçümleri, beslenme hikayesi yanında bazı laboratuvar incelemelerinin de yapılması gereklidir. Malnütrisyonun derecesi ve tipi belirlenir. Tanıda iyi bir diyet öyküsü altın kriter sayılır. Klinik bulguların yanı sıra eksiklik gösteren besin öğelerinin yarattığı sorunlarında saptanabilmesi gereklidir.

Komplikasyonlar

En sık görülen sorunlar dehidratasyon (su kaybı), enfeksiyonlar (solunum yolu, idrar yolu, sepsis vb), kansızlık, kan şekeri düşüklüğü, hipotermi (vücut ısısı düşüklüğü), devamlı ya da tekrarlayan ishal, cilt ve mukoza lezyonları, vitamin yetersizlikleri ve anoreksidir (iştahsızlık).

Diyet Tedavisi

Tedavide tüm acil sorunlar çözüldükten sonra sağlıklı büyümeyi sağlayacak bir diyet planının yapılması çok önemlidir. Diyet tedavisinde amaç eksik olan besin öğelerinin yerine konması, bozuklukların düzeltilmesi ve kilo alımın hızlandırılarak boy artışının sağlanmasıdır. Hafif PEM de tedavide diyet planı 2-3 gr/kg/gün protein ve 100-150 kcal/kg/gün enerji içerecek şekilde ayarlanmış olmalıdır. Tedavide seçilecek besinlerin ucuz, kolay bulunan ve aile geleneklere uygun olmasına dikkat edilmesi gerekir.

Ağır PEM’de tedavi

Su ve tuz dengesi bozuklukları, varsa ağır kansızlık (Hb< 6 gr/dl), ve kan şekeri düşüklüğü düzeltilir. Çok ağır vakalarda yaşamı tehdit eden en büyük tehlike şoktur. Çocuk içebiliyorsa ağızdan, bu yolla yeterli alamıyorsa nazogastrik (burundan mideye yerleştirilen tüp) tüple su ve tuz dengesi sağlanmaya çalışılır. Ağır şok bulgularında damar yolu ile tedavi verilmesi gerekir. Tüm hastalarda enfeksiyon varlığı araştırılır ve gerekiyorsa uygun antibiyotik başlanır. Açık cilt yaraları olan hastalarda kültür sonuçlarını beklemeksizin antibiyotik verilir. Esas tedavi yüksek proteinli, iyi biyolojik değerli, yeterli kaloriyi ve bütün esansiyel elemanları içeren diyet tedavisinin verilmesidir. İlk günlerde iştahsızlık, ishal, kusma nedeniyle yeterli alım olamayabilir. Bu nedenle sık aralıklarla ve küçük miktarlarda besleme gerekir. Anne emziriyorsa anne sütüne devam edilir. Başlangıçta beslenmeye az miktarda (günde 50-100 kcal/kg enerji ve 1 gr/kg protein) başlanırken daha sonra hedeflenen protein ve enerjiye ulaşılır (150-200 kcal/kg/gün enerji ve 3-4 gr/kg/gün protein). Diyete ek olarak vitamin, demir, folik asit, çinko, magnezyum desteği yapılır.

Seyir

Hastanın izlenmesi, annenin eğitimi ve sık kontrol gereklidir. En iyi koşullarda bile hastaneye kabul edilen ağır PEM’li vakalarda- ölüm % 10-20 arasındadır. Ağır mental depresyon, enfeksiyon, su ve tuz dengesizlikleri, yüksek bilirübin olması, ağır karaciğer büyüklüğü varlığı, kan şekerinde düşme ve rektal ısının 35 dereceden düşük olması (hipotermi) kötü seyir kriterlerdir. Uzun dönemde bodurluk, mental gelişimin bozulması, psikososyal ve emosyonel problemler, iş gücü ve üretkenlik kaybı söz konusu olabilir.

Korunma

Çocuğa uygun besin gereksinimlerini karşılayacak diyetin sağlanması, aşılama, enfeksiyonlardan ve özellikle ishalden koruma PEM den korunmada önemlidir. Besin üretiminin desteklenmesi, çevresel hijyen koşulları, toplumun sağlık bilgisi, sağlık uygulamaları ve koruyucu sağlık hizmetleri, aile planlaması ve anne eğitimi toplumları PEM gelişiminden koruyacak faktörlerdir.

Yorum yapın