Baş Ağrısı Nedir?
Baş Ağrısı (Erişkinde)
Baş ağrısı en sık rastlanan yakınmalardan biridir. Baş ağrıları günlük aktivite kayıplarına neden olmakla birlikte büyük çoğunluğu hayatı tehdit edici hastalıklardan kaynaklanmaz. Yaşamsal tehlike oluşturmayan primer (birincil) baş ağrıları denilen ağrı grubunda belli başlı üç sendrom (hastalık) vardır: migren tipi baş ağrıları, gerilim tipi baş ağrıları ve küme tipi baş ağrıları. Sekonder (ikincil) baş ağrıları ise kafa içi patolojilerinden kaynaklanan, bu patolojilere ikincil gelişen ağrılardır.
Yaş
Her yaşta olabilir.
Cinsiyet
Baş ağrısı tipine bağlı olarak farklılık gösterir.
Neden olan faktörler
Baş ağrıları nadiren ciddi nedenlerden kaynaklanırlar. Baş ağrılarının çoğunluğu (gerilim tipi, migren, küme baş ağrısı) bilinen herhangi bir bozukluktan kaynaklanmazlar. En sık görülen gerilim tipi baş ağrılarıdır.
Baş ağrılarının nadir ciddi nedenleri; göz, burun, boğaz, diş, çene, kulak ve boyundan kaynaklanan hastalıkların yansıması ile oluşanlardır. Baş ağrılarının nadir ciddi nedenleri kafa yaralanmaları, serebral anevrizma (damarlarda balonlaşma), beyin enfeksiyonu
(apse, menenjit-beyin zarı iltahabı, ensefalit-beyin iltahabı) ve kan damarlarının (arteriovenöz) şekil bozukluklarıdır. Tüberküloz gibi enfeksiyonlar beyini etkileyebilir ve baş ağrısına neden olabilirler. Kafaiçi basıncını arttıran durumlar baş ağrısına neden olabilirler. Örnek olarak, kanama, kan toplanması (hematom) ve psödotümör serebri (nedeni bilinemeyen kafaiçi basınç artışı) durumları verilebilir. Baş ağrısına neden olan ciddi durumlardan biri de çok yüksek kan basıncına (hiper tansiyon) bağlı oluşan başın tepesinde damar atıyor şeklinde hissedilen baş ağrılarıdır. Akciğer hastalıkları (amfizem gibi) ve uyku apne sendromları baş ağrısına neden olabilir. Büyük arterlerin enflamasyonu (temporal arterit gibi) boyun ve başta ağrılara neden olabilir.
Temporal arterit; özellikle yaşlı hastalarda görülür. Ciddi üst solunum yolu enfeksiyonları ve yüksek ateş baş ağrısı yapabilir. Baş ağrıları sıklıkla kafein alınmamasına, uzun süreli ağrı kesici kullanımında ağrı kesicilerin kesilmesine bağlı olarak ve damar duvarını genişleten (nitrogliserin gibi) ilaçların kullanımına bağlı olarak gelişebilir.
Belirti ve bulgular:
Baş ağrısı, altta yatan hastalık nedenine bağlı olarak beraberinde tek taraflı görme kaybı, vücudun tek tarafında kuvvetsizlik, ışık ve sesten rahatsız olma, göz yaşarması, burun akıntısı, geniz akıntısı, boyun ağrısı, dengesizlik, kısa süreli bilinç kaybı, epileptik nöbet ile birlikte gelişebilir.
Tanı
Sıklıkla doktorlar baş ağrısı tipini ya da nedenini hastanın özgeçmişi, baş ağrısının özellikleri ve fizik muayene ile belirleyebilirler. Baş ağrısının özellikleri, sıklığı, süresi, yerleşimi, şiddeti ve ilişkili belirtileri içerir.
Aşağıdaki özellikler baş ağrısına neden olan ciddi bir hastalığı düşündürür ve acil değerlendirme gerekir:
- Baş ağrısı olmayan ya da az olan kişide artmış baş ağrısı sıklığı,
- Hafif ağrıların şiddetli hale gelmesi,
- Hastayı uykudan uyandıran baş ağrıları,
- Baş ağrısının tipinin değişmesi,
- Ateş, boyun sertliği, kuvvet ya da his kaybı, denge bozukluğu, bayılma ile birlikte baş ağrısı olması durumunda,
- Eğer altta yatan ciddi bir nedenden şüpheleniliyorsa, tanısal işlemler yapılmalıdır. Menenjit düşünülüyorsa lomber ponksiyon (beyin omurilik sıvısından örnek alınması) hemen yapılmalıdır. Kan tetkiklerinden sedimentasyon oranı tem-poral arterit ve diğer inflamasyonların tanısını koymak için önemlidir.
- Eğer tümör, inme, kanama ya da diğer yapısal beyin bozukluklarından biri düşünülüyorsa bilgisayarlı tomografi ya da manyetik rezonans görüntüleme (MRG) yapılmalıdır.
Tedavi
Baş ağrısı tipine yönelik olarak planlanmalıdır.
Seyir
Baş ağrısının tümör ya da anevrizma gibi kafaiçi nedenlerden kaynaklanmadığı durumlarda seyri iyidir.
Baş Ağrısı (Çocukta)
Çocuklarda baş ağrısı oluş biçimi ve nedenleri açısından erişkine benzer. Ancak nedenlerin öncelik sırası ve ağrının tanımlanması farklıdır, sıradan önemsiz bir nedenden kaynaklanabileceği gibi yaşamı tehdit eden bir nedene de bağlı olabilir. Çocukların yaşı küçüldükçe baş ağrısının önemli bir nedene bağlı olma olasılığı artar. Küçük çocuklar ağrıyı tam olarak ifade edemeyebilirler. Oyuna isteksizlik, huzursuzluk, iştahsızlık, ağlama, kıvranma ve tepinme baş ağrısının işaretleri olabilir. Kulak, göz, diş ve sinüs ağrıları baş ağrısı olarak nitelendirilebilir veya gerçekten baş ağrısına neden olabilir.
Belirti ve Bulgular
Ani başlayan baş ağrısı çocuklarda daha sıktır. Nedenlerin öncelik sırası ve baş ağrısı tiplerinin görülme sıklığı değişkenlik gösterir.
Bebeklik döneminde gelişimsel kusurlar, kanamalar ve menenjit–apse gibi enfeksiyon hastalıkları nedeni ile kafa içi basınç artması ilk sıraları alırken oyun çocukluğu döneminde kafa travmaları ve kafa içi kanamalar ön plandadır. Okul çocuklarında sinüzit, kulak iltihabı gibi enfeksiyonlar ve travmalar daha sık nedenlerdir. Ergenlerde gerilim, psikojenik, migren gibi süreğen baş ağrıları daha sıktır. Hipertansiyon ve kafa içinde yer tutan (tümörler, kistler) oluşumlar her yaşta olduğu gibi çocuklarda da önemli baş ağrısı nedenleridir.
Ağrı özellikleri iyi tanımlanamadığından süreğen baş ağrılarını tanımak ve tiplendirmek güçtür. İleri yaşta tanı alan hastaların birçoğunda migren ve gerilim hatta küme tipinde ağrıların çocukluk çağında başladığı anlaşılır. Migrenin tipik atakları oldukça seyrektir. Tüm özellikleri görülmediğinden tanı koymak zaman alır. Erişkinlere göre ağrı süresi daha kısa, ataklar daha seyrektir. Göz kapağı düşmesi, yarım felç ve ani bilinç değişikliğine neden olan migren tipleri daha sık görülür. Aralıklı tekrarlayan kusma, baş dönmesi ve ateş gibi migren ilişkili durumlar ve Âlice harikalar ülkesinde sendromu adı verilen cisim, kişi ve eşyalarda şekil değiştirme, yerel küçülme-büyüme gibi durumlar görülebilir.
Tanı
Baş ağrısı erişkinde %91–96, çocuklarda yaşla artmak üzere %4–50 gibi yüksek oranda dile getirilen bir yakınma olduğu için her hastada ayrıntılı inceleme gerekli değildir. Ancak altı aydan kısa süredir baş ağrısı olan altı yaşın altındaki her çocukta kafa içini görüntülemek (tomografi, manyetik rezonans) gereklidir. Daha uzun öyküleri olan ve yedi yaşından büyük çocukların izlenmesi ve bu çocuklarda baş ağrısı sıklık, süre ve şiddetinin artması, ağrı gidericilerle ağrının geçmemesi, davranış ve kişilik değişikliği gözlenmesi, zihinsel-hareketsel gelişmede duraklama, büyümede gecikme, baş çevresinde büyüme ve başka belirtilerin eklenmesi durumlarında ayrıntılı inceleme gereklidir.
Yeni gelişen şiddetli baş ağrıları, giderek artan baş ağrıları, bir başka nedenle açıklanamayan ateş, bulantı, kusma, nörolojik kusur, bilinç değişikliği gibi belirti ve bulguların eşlik ettiği baş ağrıları olan her hasta acil polikliniğe başvurmalıdır. Görüntülemelerle tanıya ulaşılamadığında biyokimyasal incelemeler yapılır.
Tedavi
Neden belirlenmeden ağrı kesici verilmemelidir. Yaşamı tehdit eden nedenlerden biri saptanmamışsa verilebilir. Doktor önerisi ile salisilatlar, adepironlar, para-ibuprofen kullanılabilir. Doktor migrende önleyici olarak antihistaminikler, kalsiyum kanal blokörleri (Sibelium), beta blokörler; propronalol, naproksen, triptanlar ve antikonvülzanlar (karbamazepin, valproatlar ve topiramat) önerebilir.