Basilli Dizanteri (Kanlı ishal)
Bir bakteri türü olan shigella‘nın neden olduğu ishal tablosudur. Shigella türüne ait S. dysenteriae, S. flexneri, S. boydii ve S. Sonnei olmak üzere dört tür bakteri bilinmektedir, ülkemizde S. sonnei daha sık görülmektedir. En ağır tabloyu oluşturan tür ise S. dysenteriae’dır. Shigella türleri sadece insanlarda hastalık yapma yeteneğine sahiptir. Az sayıda bakteri ko-enfeksiyonu oluşturabilmektedir. Bu kadar az sayıdaki bakteri temizlik kurallarına yeterince uyulmadığında ellere bulaşan dışkı ile kolaylıkla taşınabilir. Bakteri sıklıkla su ve bu su ile temas edip kirletilmiş gıdalarla insana geçmektedir. Hayvansal gıdalar bulaşta rol oynamamaktadır. Genelde okullar ve kreşler başta olmak üzere toplu yaşanan kalabalık ortamlar salgınların en sık ortaya çıktığı yerlerdir. Bunun yanı sıra kişisel temizlik koşullarına uyulmadığında aile içinde de salgınlar görülebilir. Vakaların büyük bir çoğunluğunu 5 yaş altı çocuklar oluşturur. Basilli dizanterinin en sık görüldüğü ikinci yaş gurubu 5–14 yaş arasıdır. Hastalık 15 yaşına kadar erkeklerde daha sık görülürken bu yaştan sonra kadınlarda daha sık görülmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre yılda 140 milyon basilli dizanteri vakası görülmekte, bunların 600.000’i ölümcül seyretmektedir. Ölen hastaların %60’ını 5 yaşın altında olan çocuklar oluşturmaktadır. Gelişmiş ülkelerde basilli dizanteri görülme oranları son 40 yıl içerisinde belirgin bir şekilde düşmüştür.
Belirti ve Bulgular
İshal; sıklıkla kanlı ve mukus (sümüksü madde) içermektedir. Tabloya karın ağrısı ve ateş de eşlik etmektedir. Bakteri alındıktan sonra hastalığın ortaya çıkması için geçen süre genelde 12–96 saattir. S. dysenteriae dışındaki türler etken olduğunda genelde hafif, bir hafta içerisinde düzelen ishal tablosu vardır. Ağır dizanteri tablosu nadiren gelişir. S. dysenteriae’nın ölümcül seyretme oranı %10–20 olarak bildirilmiştir.
Tanı
Kesin tanı bakterinin dışkı kültüründe üretilmesiyle konur. Kültür sonuçlan genelde 48 saat içerisinde alınır. Kültür öncesi dışkının mikroskopik incelemesinin yapılması benzer tabloya yol açan amipli dizanteriden ayırıcı tanıyı sağlayacaktır. Basilli dizanteride, dışkının mikroskobik incelemesinde bol akyuvar ve alyuvar görülür. Amipli dizanteride ise genelde akyuvar sayısı çok azdır. Bol alyuvarla beraber amip trofozoitleri ve/veya kistleri görülebilir.
Tedavi
En önemli basamak hastanın kaybettiği sıvı ve elektrolitin yerine konmasıdır. Hasta ağızdan alabildiği sürece hidrasyon (sulu beslenme) için bu yol tercih edilir. Küçük çocuklar için oral hidrasyon poşetleri sağlık ocaklarından temin edilebilir. Bunlar temin edilemediğinde bir litre kaynatılıp soğutulmuş suyun içerisine 1 çorba kaşığı toz şeker, 1 çay kaşığı karbonat ve 1 çay kaşığı sofra tuzu atılıp karıştırılarak gerekli sıvı hazırlanabilir (Oral Rehidratasyon Sıvısı, Evde ishal tedavisi).
Basilli dizanteri tedavisinde özel bir diyet uygulaması yoktur. Ağızdan beslenemeyecek kadar genel durumu bozuk olan hastalar ve şiddetli bulantı-kusma-olan hastalar hastaneye yatırılarak damardan verilecek sıvı ile tedavi edilirler. Bakterinin duyarlı olduğu antibiyotik ile tedavi hastalığın süresini kısaltır.
Korunma
Kişisel temizliğe özen gösterilmesi, özellikle tuvaletten çıktıktan sonra ellerin yıkanması, aile içinde, okullarda, kreşlerde, yaşlı bakım merkezlerinde ve askeri birliklerde tuvalet eğitimine önem verilmesi, yiyeceklerin uygun ısıda pişirilmesi, çiğ yiyeceklerin tüketilmeden önce yıkanması gereklidir. Ayrıca hastalık gıda sektöründe çalışanlarda ve hastane çalışanlarında tespit edildiğinde hastalık süresince çalıştığı ortamdan uzaklaştırılmalı, ilk normal dışkıdan 48 saat sonrasına kadar istirahat etmeleri sağlanmalıdır.