Kalp Kapak Hastalıkları
Ülkemizde kalp kapağı hastalıkları, gerek yaşam kalitesini olumsuz etkilemesi, gerekse de yaşamı tehdit etmesi açısından hala önemli bir sorun olarak devam etmektedir. Kalp kapağı hastalıkları zemininde oluşan kalp yetmezlikleri, kalp atışlarında düzensizlikler (ritim bozuklukları, aritmi) insanlarda ciddi yakınmalara neden olabilmektedir. Kalp, gevşeme ve kasılma hareketleri yaparak kanı sürekli ileri doğru pompalayan hayati bir organdır.
Birbirinden kaslarla ayrılan dört odacıktan (2 kulakçık ve 2 karıncık) oluşan kalp içinde kanın, ileri doğru hareket etmesi, geriye kaçmaması gerekir. Kulakçıklarla karıncık arasında bulunan kanın sadece ileriye doğru hareketini sağlayan yapılara kalp kapakları denir.
Kalpte 4 adet kapak bulunmaktadır;
Trikuspid (Trikuspit) kapak; tüm vücut dolaşımından geriye dönen kanın geldiği sağ atriyum (sağ kulakçık) ile akciğerlere kanı pompalayan sağ ventrikül (sağ karıncık) arasında bulunmaktadır. Tek başına hastalığı nadirdir, genellikle diğer kapak hastalıklarından etkilenmesi sonucu görülür.
Pulmoner kapak; sağ ventrikül (sağ karıncık) ile akciğerlere kanın taşındığı pulmoner arter arasında bulunur ve genellikle doğuştan görülen darlıkları dışındaki bozuklukları nadirdir.
Mitral kapak; akciğerlerden dönen temiz kanın toplandığı sol atriyum (sol kulakçık) ile kanı tüm vücuda pompalayan sol ventrikül (sol karıncık) arasında bulunur. Mitral kapak hastalığı; yetmezlik, darlık veya her ikisi bir arada olacak şekilde kendini gösterebilir. Mitral kapak darlığı en sık görülen kapak hastalığıdır. Sosyoekonomik düzeyi bozuk olan toplumlarda akut romatizmal ateş (ARA) en sık nedendir.
Aort Kapağı
Akciğerlerden gelen kanı sistemik dolaşıma pompalayan sol ventrikül ile tüm vücuda kanın dağıldığı aort (kalpten çıkan ana atar damar) arasında bulunur. Mitral kapak hastalığında olduğu gibi sosyoekonomik düzeyi bozuk olan toplumlarda romatizmal ateş en sık nedendir, bunun yanı sıra, beklenen yaşam süresinin artmasına paralel olarak dejenerasyona (yıpranma) bağlı gelişen ileri yaşlarda aort kapak darlığının görülme sıklığı artmaktadır. Gelişmiş toplumlarda aort darlığının en sık sebebi budur.
Kalp kapağı hastalıkları bu kapakların etkilendiği tüm hastalıkların genel ismidir.
Kalp kapağı hastalığı karşımıza iki tipte çıkabilir.
Birinci tipte kapakların açılımı kısıtlanmıştır. Kapak açılamadığından darlık oluşmuş, normalde geçmesi gereken kan miktarından az bir kısım ileri doğru geçebilmektedir. Kapak darlığına bağlı olarak yeterli miktarda kan ileriye geçemediğinden nefes darlığı, çabuk yorulma yakınmaları oluşur. Açılamayan kapağın gerisinde ise kan göllenir. İleri akamayan kan ve sıvılar kimi zaman akciğerde kimi zaman ise çevre organlarda birikir. Bu nefes darlığı, ayaklarda ve karında şişme gibi tablolara yol açar. Kapak darlıklarında bulgular erken dönemde ortaya çıkar.
İkinci tipteki kalp kapağı hastalıkları (yetmezlikler) kapakların tam olarak kapana-mamalarıyla oluşur. Kapağın tam kapanamaması kapakta geriye doğru kaçak oluşmasına neden olur. Bu kalp kapağı hastalığının zemininde, kalp yetmezlikleri (kalp yetmezliği) gelişir.
Kalp kapak kaçakları özellikle yavaş seyirli ise uzun süre belirgin şikayet oluşturmaz. Belirgin yakınmalar oluştuğunda kalp çalışmasındaki bozukluk artık iyileşemez düzeye gelmiş olabilir. Bu yüzden kalp kapak kaçakları kapak darlıklarına göre daha iyi tolere edilebilen ancak sinsi ilerleyen rahatsızlıklardır. Pek çok hastada kapaklarda darlık ve yetmezlik birlikte olur. Bazı hastalarda dört kapaktan sadece birinde, bazılarında ise iki-üç kapak sorunu bir arada bulunabilir.
Kalp Kapak Hastalıkları Nedenleri: Ülkemizde en önemli sebep 5-15 yaş arasında geçirilen boğaz enfeksiyonlarıdır. Beta hemolitik streptokok adı verilen bir bakteri genellikle çocukların boğazına yerleşerek üst solunum yolu enfeksiyonlarına yol açar. Tedavi edilmediğinde bakteri kalp kapakçığına yerleşerek yıllar sonra romatizmal kalp kapak hastalığına neden olur.
Bir diğer sebep de kalp krizi dir. Kalbi besleyen damarların ani tıkanması sonucunda özellikle mitral kapağın çalışmasını sağlayan kaslar hasarlanır ve mitral yetmezlikler meydana gelir. Kapak hastalıkları doğuştan da (doğuşta kalp hastalıkları) olabilir.
Belirti ve Bulgular
Kapak hastalığının tipine göre belirtiler farklıklar gösterir, ancak genellikle iki belirgin özellik dikkat çeker; Çabuk yorulma ve nefes darlığı başlıca belirtilerdir.
Romatizmal kalp kapak hastalığı sonucu mitral darlık meydana gelmişse bu kez nefes darlığına çarpıntı, bayılacak gibi olma, bayılma, halsizlik, yorgunluk eklenir.
Aort kapağı darlıklarında ise nefes darlığı, çarpıntı dışında göğüste ağrı, bayılma gibi şikayetler olabilir. Kapak hastalıkları, ileri evrelerde kalp büyümesi ve kalp yetmezliğine neden olabilir.
Tanı
Kalp kapağı hastalıklarının tanısı günümüzde çok kesin ve net olarak, risksiz bir tetkik yöntemi olan kalp ultrasonografisi yani ekokardiografi (EKO) ile konur. Kimi zaman ek bilgiler edinilmek istendiğinde yemek borusuna endoskopiye benzer bir yöntemle ince bir tüp konarak yapılan transözofajiyal ekokardiografıye, kimi zaman da ilaç ya da koşu bandının kullanıldığı stress ekokardiografıye başvurulur.
Tedavi
Kapak hastalıklarında en önemli şey, hastalığın önlenmesidir. Eklem romatizmasının tedavisi ve önlenmesi bu açıdan oldukça önemlidir. Hastalık geliştikten sonra ekokardiografi bulguları ve kişinin kliniği, yani şikayetlerinin derecesi, efor yapabilme kapasitesi tedaviyi yönlendiren önemli unsurlardır. Tedavi seçenekleri arasında ilaçla tedavi ayrıca girişimsel tedavi yer alır. Kimi zaman bu iki seçeneğe aynı anda başvurulabilir. İlaçlar, kapaktaki mekanik rahatsızlığı ortadan kaldıramaz. Ancak kapak rahatsızlığının kalp üzerindeki bazı olumsuz etkileri ve hastanın şikayetleri ilaçla azaltılabilir. Kalp kapak hastalığı zemininde gelişen kalp yetmezliklerinin ve ritim bozukluklarının tedavisinde de çoğu zaman ilaç tedavisi kullanılır.
Kalp kapak hastalığı kalbi belirgin bir şekilde olumsuz etkilemeye başladığında, kalbi büyüttüğünde girişimsel yöntemler yapılmalıdır. Girişim cerrahi ile veya kateter yolu ile yapılabilir. Cerrahi yani ameliyat ile genel olarak kapak tamir edilebilir veya bu mümkün değilse hasta kapak çıkartılarak yerine yapay bir kapak takılabilir. Kişinin özelliğine göre tamamen metalik kapaklar ya da kısmen organik madde içeren biyoprotez kapaklar kullanılır. Kapak yapısında fazla kireçlenmenin yer almadığı mitral kapak darlıklarında kateter yöntemi ile darlık açılabilir. Kalp kateterizasyonuna benzeyen bu yöntemde darlık oluşan kapakta balon şişirilerek (anjio) kapakta açılma sağlanır.
Zaman içinde kapakta yeniden açılım kısıtlılığı gelişebileceği gibi balonla açma sırasında gelişen yırtılmalarla kaçak problemi ortaya çıkabilir. Kapak hastalığının girişim zamanlaması çok önemlidir. Zamanı gelmeden kapağın protez kapakla değiştirilmesi protez kapağın yaratabileceği riskleri gereksiz yere daha uzun bir sure yaşamak anlamına gelir. Öte yandan gerektiği halde girişime başvurulmaması kalpte geriye dönüşümsüz değişikliklerin oluşmasına yol açar. Yapay kapak takılan hastalarda pıhtılaşmayı önlemek amacıyla kumadin / kumarin adı verilen ilaç hayat boyu kullanılır. Bu ilacın düzeyi iyi ayarlanmazsa kanama riski artabilir.