Temel tıbbi değerlendirmeye rağmen, gösterilmiş ateş nedeninin bulunamaması durumuna nedeni bilinmeyen ateş (NBA) denir. 1961 yılından beri kabul edilmekte olan klasik kriterler en az 3 haftadır devam eden 38.3°C ve üzerinde ateş varlığı ve bir haftadır yapılan tetkiklere rağmen nedenin bulunamamasıdır.
NBA tipleri klasik NBA, hastanede kazanılmış NBA, kan beyaz küresi düşük olan hastada NBA ve insan immün yetmezlik virusu (HIV) ile enfekte hastada görülen AİDS’le ilişkili NBA’dır.
Ateş vücudun yabancı maddelere örneğin mikroorganizmalara, toksinlere yönelik doğal bir savunma mekanizmasıdır. Vücut sıcaklığını ayarlayan merkez beyinde hipotalamus denilen yerde bulunur. Vücut sıcaklığı gün boyu sabit bir seyir göstermez, sabah 6’da en düşük, öğleden sonra 4-6’da da en yüksek değerlerine ulaşır. Ek olarak, vücut ısısı vücudun farklı bölgelerinde farklı değerlerde olabilir; örneğin rektum (kalın bağırsağın son kısmı) ve idrar sıcaklığı, ağız içi sıcaklığından bir derece daha yüksektir. Bu arada gebelik, yemek yeme, yaş ve bazı hormonal değişiklikler de vücut sıcaklığım etkiler.
Ateşe neden olan maddelere “pirojen” adı verilir. Ekzojen ve endojen olmak üzere iki tip pirojen vardır. Bakteri toksini gibi vücu da dışarıdan giren pirojenlere ekzojen, bir uyarana karşı vücudun kendi hücrelerinin salgıladığı pirojenlere de endojen pirojen denir. Protein yapıtaşlarından oluşan birçok endojen pirojen keşfedilmiştir. Sitokin adı verilen bu endojen pirojenler ateş ve titremeye neden olur. Ateşe neden olan sitokinlere örnek olarak interferon, tümör nekroz faktörü ve interlökinler örnek olarak verilebilir. Sitokinler, hipotalamustaki termoregülatör (sıcaklık düzenleyici) merkezindeki vücut sıcaklık seviyesini yükseltir. Bu hedefe ulaşmak için vücut, damarlarında daralmaya neden olarak deriden ısı kaybını engellemeye çalışır. Böylelikle vücut sıcaklığı 2-3 derece yükselir.
Bu arada üşüme nedeniyle hastanın daha kalın giysiler giymesi, titremesi de vücut sıcaklığında artışa katkıda bulunur. Ateş bir savunma mekanizmasıdır. Ateşin bakteri çoğalma hızını azalttığı gösterilmiştir. Öte yandan, metabolizma hızını ve oksijen tüketimini arttırarak, dolaşım sorunu olanlarda olumsuz etkiler yaratabilir. Çocuklarda nöbete neden olabilir. Eğer ateş 3 haftadan uzun süre devam ederse, bu tabloya NBA denir.
Nedenler ve Belirtiler
NBA olgularının %30’undan enfeksiyonlar, %30’undan kanserler, %30’undan romatolojik hastalıklar sorumludur. Geri kalan olgularda neden bulunamaz. İlaç alerjisi de NBA nedeni olabilir, bu nedenle hastanın kullandığı tıbbi ilaçlar ve alternatif tıbba ait bitkisel ilaçlara bağlı NBA varlığı da akla getirilmelidir. Yine bazı psikiyatrik rahatsızlığı olan kişiler, kendi kendine ateşe neden olan girişimlerde bulunarak hekime başvurabilir.
Tanı
Hastanın seyahat öyküsü, sosyal durumu ve aile hikayesi titizlikle incelenmelidir. Tanısal yaklaşımda öncelikle infeksiyöz nedenler araştırılmalıdır. Tüberküloz deri testi konmalı, kan, idrar ve dışkı analizi yapılmalıdır. Çeşitli infeksiyöz ajanlara yönelik antikor düzeylerine bakılmalıdır. Radyolojik inceleme amacıyla ultrason, bilgisayarlı tomografi ve manyetik rezonans görüntülemeden yararlanılabilir.
Günümüzde, sintigrafi nükleer tıp materyalleri de daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Görüntülemede şüpheli lezyon saptandığında biyopsi alınabilir. Böylelikle ateş nedeni aydınlatılabilir. HIV ile enfekte hastalarda NBA nedeni doğrudan HlV’in kendisi olabileceği gibi birçok enfeksiyon etkenine de bağlı olabilir.
Tedavi
Neden kesin olarak saptanana değin herhangi bir tedavi verilemez. Antibiyotik ve ateş düşürücüler sadece etkenin bulunmasını güçleştirir. Ancak hekim nedenin enfeksiyon olmadığına emin olursa ateş baskılayıcı ilaç veya kortizon tedavisi verebilir. Hastanede yatan veya kan beyaz küresi düşük olan hastada gelişen NBA varlığında, ciddi istenmeyen durumlardan kaçınmak için, tanısal testler yapıldıktan sonra hemen antibiyotik tedavisi başlanmalıdır. Tanı konduğunda uygun tedavi değişikliğine gidilir.
Seyir
Ateşin nedenine bağlı olarak hastalığın seyri değişir. Eğer neden kolay tedavi edilebilir ve kolaylıkla bulunmuş bir nedense seyir iyidir. Bazı hastaların ateşi 6 ay boyunca devam eder ve nedeni bulunamaz. Bu durumda ateş düşürücü ilaçlar verilebilir.