- Şişmanlık (Obezite) Hastalığı Nedir?
- Obezite Teşhisi Nasıl olur?
- Şişmanlık tedavisi?
Şişmanlık (obezite), vücutta yağ dokusunun normalden fazla olması sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Yaşam süresini ve kalitesini olumsuz yönde etkileyen yüzyılımızın sigaradan sonra en önemli sağlık sorunlarındandır.
Yaş ve Cinsiyet
Dünya genelinde hem gelişmiş, hem de gelişmekte olan ülkelerde giderek artış göstermektedir. Batı toplumlarında erişkinlerin yarısının kilo fazlalığının olduğu ve özellikle kadınlarda daha yaygın olduğu bilinmektedir. Sosyokültürel düzeyi düşük olan kadınlarda daha sık görülürken, erkeklerde tersi söz konusudur.
Şişmanlığın Değerlendirilmesi
Erişkin bir kadında beden yağ oranı %20-25, erkekte ise %15-18 civarındadır. Şişmanlık fazla kilolu olmakla eş anlamlı değildir. Bu nedenle şişmanlık ile ilgili ölçümler yağ dokusunun miktarım doğrudan olarak ölçen yöntemlerdir. Ancak çoğu pahalı ve pratik olmayan yöntemler olduklarından bunlar arasında en fazla kullanılanı “Beden Kitle İndeksi (BKİ, Bmi)’dir.
Beden Kitle İndeksi ( BKİ), kilogram cinsinden ağırlığın, metre cinsinden boyun karesine bölünmesi ile elde edilir. Örneğin 1,60 metre boyunda ve 78 kilogram, ağırlığında olan bir kişinin beden kitle indeksi: 78/(1.60×1.60) =30.4 olarak hesaplanır.
Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan BKİ değerlendirmesine göre; bu değer <18.5 ise zayıf; 18.5-19.9 arası kabul edilebilir; 20.0-24.9 normal; 25.0-29.9 hafif şişman; >30 ise şişman olarak kabul edilmektedir. Verilen örnekte ve birey BKİ sınıflanmasına göre “şişman” olarak değerlendirilmektedir.
Ayrıca deri kıvrım kalınlığı, bel çevresi, bel/kalça oranı gibi ölçümler de vücut yağ dağılımının göstergeleridir. Son yıllarda bel/kalça oranının erkeklerde >1.0, kadınlarda >0.8 olması karın bölgesi yağlanmanın (abdominal yağlanma) tanımlanması amacı ile kullanılmaktadır. Bel/kalça oram şişmanlığa bağlı hastalıklarda risk tanımlamalarda önemli bir göstergedir. Tek başına bel çevresinin ölçülmesi abdominal yağ dağılımının ve sağlığın bozulmasında bir gösterge olabilmektedir. Bel çevresi kardiyovasküler hastalıklar için risk oluşturmaktadır. Bel çevresinin erkekte >102 cm kadında >88 cm üzerinde olması abdominal şişmanlığı göstermektedir.
Yağ dokunun bedenin değişik bölgelerinde dağılımı erkek ve kadında farklıdır. Yağın daha çok bedenin alt bölümünde (kalçada) toplanması armut biçimi (jinoid tip) şişmanlık olarak adlandırılır ve genelde kadına özgüdür. Yağın bedenin üst kısmında (bel ve karında) toplanması elma biçimi (android tip) şişmanlık olarak adlandırılır ve erkeğe özgüdür.
İstenmeyen etkiler; Şişmanlığa eşlik eden en önemli hastalıklar kardiyovasküler hastalıklar, hipertansiyon, Tip 2 diyabet, karaciğerde yağlanma, safra taşları oluşumu, uyku ve solunum problemleri ile eklemlerde dejeneratif değişikliklerdir.
Tedavi
Şişmanlığın tedavisinde kullanılan yöntemler;
1-Diyet tedavisi,
2-Fiziksel aktivitelerin artırılması,
3-Davranış değişikliği tedavisi,
4-İlaç tedavisi,
5- Obezite Cerrahisi
Bu yöntemlerden ilk üçünün birlikte uygulanması başarı yüzdesini artırmaktadır. Zayıflama diyetleri kişiye özeldir, herkese genellenemez. Zayıflama hızı haftada 0.5-1 kg. civarında tutulduğunda vücut protein kaybı minimum düzeyde tutulur. Tek tip besin tüketerek veya öğün atlayarak zayıflama özellikle gelişme çağındaki gençler için son derece sağlıksızdır.
Diyet uygulaması beslenme eğitimi ile birlikte sürdürülmeli, uzman kişilerin denetimi ile sürdürülmeli, sürekli uygulanmamalıdır.
Ulaşılan ideal ağırlık, yeterli ve dengeli beslenme, şişmanlık
Vücut yağ oranın artışına bağlıdır. Erkeklerde bu oran %25’i kadınlarda ise %35’i geçerse, artmış yağ oranından bahsedilir. Kullanım kolaylığı nedeniyle şişmanlık, vücut kitle indeksine (vücut ağırlığı-kg cinsinden/boy x boy (metre cinsinden) göre tayin edilir. Bu oranın 25 kg/m2 ile 30 kg/m2 arasında olması durumuna “aşırı kilolu” 30 ve üzerinde olması durumuna ise “şişmanlık” denir. Genç erkekler ve sporcular için bu ölçü özellikle yanıltıcı olabilir; bu durumlarda şişmanlık tanısı koyabilmek için özel ölçümler gerekir.
Şişmanlık kozmetik değil, başlı başına tıbbi bir sorundur. Tıp doktoru olmayan diyetisyen veya antrenör gibi tıp dışı kişilerce tanı konulup tedavi edilebilecek bir durum değil; tıbbi tetkik ve tedavi gerektiren bir hastalıktır. Fakat şişmanlığın gerek önlenmesi; gerekse çözülmesi aşamasında yaşam tarzı değişikliği şart olduğundan, endokrinolog (hormon ve metabolizma hastalıkları uzmanı) ve dahiliye uzmanlarınca yönetilen bir tedavi planında, diyetisyen, fizyoterapist hatta psikolog gibi çok disiplinli bir izlem gerekir.
Şişmanlık Nedenleri
• Hareketsiz yaşam, sık yemek yeme, aşırı yeme, yağlı yemek yeme ve ihtiyaçtan fazla kalori almak,
• İlaçlar ve hormonlar: Kortizon kullanımı veya psikiyatride kullanılan bazı ilaçlar,
• Nadir rastlanan bazı genetik hastalıklar,
• Hormon hastalıkları:
– Böbrek üstü bezi hastalıkları (Cushing sendromu)
– Hipotiroidi;Tiroid bezinin çalışmaması
– Büyüme hormonu yetmezliği
– Hipogonadizm;seks hormon azlığı
Şişmanlığın yol açtığı hastalıklar
• Hipertansiyon
. Tansiyon yüksekliği
• Diabetes Mellitus (Şeker hastalığı)
• Kalp hastalıkları
• Safra kesesi taşı
• Karaciğer yağlanması
• Gut (ürik asit artışı)
• Kanser sıklığında artış (Kadınlarda meme, rahim ve safra kesesi kanseri, erkeklerde kolon (kalın bağırsak) ve prostat kanseri artar)
• Felç (inme) sıklığı artar
• Uyku apnesi
Altta yatan bir neden varsa öncelikle onun çözümü gerekir. Altta yatan herhangi bir başka hastalık söz konusu değilse; tercihen bir doktor gözetiminde, aşağıdaki tedavi seçeneklerinden bir ya da birkaçı kullanılarak tedavi edilmelidir:
• Yaşam tarzı değişikliği (beslenme ve egzersiz)
• İlaç tedavileri
• Cerrahi tedaviler
Yaşam tarzı değişikliği dışında bu tedavilerin hiçbirisi tek başına kalıcı çözüm değildir.