Vitamin ve Mineral Eksikliği
Vitaminler ve mineraller vücut tarafından sentezlenemeyen ve dışarıdan alınması zorunlu olan (esansiyel), çok düşük miktarlarda yeterli olan maddelerdir. Vitaminlerden sadece A, D, E, K vitaminleri yağda çözünür ve vücutta depolanırlarken, diğerleri suda çözünür ve vücut tarafından depolanamazlar. Vitaminler birbirleriyle etkileşim halindedir ve birinin eksikliğinde diğerinde de eksiklik oluşabilir. Suda eriyen vitaminler kolaylıkla emilim çabuk atıldıkları ve vücutta depolanmadıkları için besin kaynaklarıyla toksik düzeylere ulaşamazlar.
Yaş: Vitamin eksiklikleri en çok bebeklik döneminde olmak üzere [D vitamini eksikliğine bağlı rikets’te (raşitizm) olduğu gibi] hemen her yaş ve cinste görülebilir.
Risk Faktörleri
Özellikle kötü beslenenlerde, alkoliklerde, sıra dışı beslenme alışkanlığı olanlarda (vejeteryanlarda olduğu gibi), güneş ışığını yeterli almayanlarda (D vitamini eksikliği) ve malnütrisyonu (beslenme bozukluğu) olanlarda görülür. Bazı ilaçlar ve genetik bozukluklar (intrensek faktör yokluğuna bağlı vitamin B12 eksikliği gibi) da vitamin eksikliği bulguları ortaya çıkarırlar.
Belirti ve Bulgular
Genel olarak B grubu vitaminlerin eksiklik bulguları bulantı, iştahsızlık, aşırı bitkinlik, duygulanım ve algılama bozuklukları, kas güçsüzlüğü ve bağışıklık sisteminde bozulma gibi genel belirti ve bulgulardır. Bunun yanı sıra her bir vitaminin eksikliği farklı ve özel hastalık belirtileri oluşturur:
B1 Vitamini (Tiamin) Eksikliği
Kusma, iştahsızlık, huzursuzluk, nefes almada zorluk, kalp çarpıntısı, morarma, kalp yetmezliği, santral sinir sistemi bozuklukları, emziren annede sütteki tiamin eksikliğine bağlı olarak bebekte görülen kalp yetmezliği, ses kaybı, görme refleksi eksikliği ile karakterize infantil beriberi hastalığı görülebilir.
B2 Vitamini (Riboflavin) Eksikliği
Ağız köşelerinde çatlaklar, ışığa karşı duyarlılık, ciltte kızarıklık görülür.
B6 Vitamini (Pridoksin) Eksikliği
Halsizlik, huzursuzluk, uykusuzluk, yağlı dermatit, nöbetler, anemi (kansızlık) ve zayıf immün cevap oluşur.
Niasin Eksikliği
İshal, dermatit, demans ve ölümle sonuçlanabilen pellegra hastalığı gelişir. Özellikle kötü beslenen ve alkoliklerde oluşur.
Folik Asit (Folat) Eksikliği:
Megaloblastik anemi, ishal, kabızlık, bağışıklık sistemi baskılanması, düz ve kırmızı dil, depresyon, mental bozukluk, halsizlik yapabilir. Gebe kadınlara verilerek nöral tüp defektli çocuk doğmasına engel olunabilir.
Vitamin B12 Eksikliği
İntrensek faktörünün genetik olarak eksikliğine bağlı olabileceği gibi kırmızı et ve et ürünleri yemeyen vejeteryanlarda da eksiklik bulguları gelişebilir. Eksikliği pernisiyöz anemi, dil papillalarında düzleşme, halsizlik, bitkinlik, kas ve sinirlerde genel fonksiyon bozukluğu yapar.
Vitamin C Eksikliği
Kollajenin yapımı ve devamlılığı için gereklidir. İmmün sistemi düzenler ve enfeksiyonlardan korur. Sigara içimi C vitamini fonksiyonlarını bozar. Yaranın iyileşmesinde, kemik kırıklarının iyileşmesinde ve kapillerleri koruyarak çürüklerin önlenmesinde yardımcıdır. Eksikliğinde iştah kaybı, büyümenin duraklaması, dokunulan yerlerde duyarlılık, güçsüzlük, diş etlerinde kanamalar, diş kayıpları, deride çürükler, kırmızı beneklemeler ve anemi ile giden skorbit hastalığı oluşur.
Vitamin A Eksikliği
Önlenebilir körlüğün en önemli nedenidir. En sık görülen nedeni vitamin A ve öncüllerinin eksik alınmasıdır. Protein eksikliği, biliyer sistem (safra yollan) bozukluğu, pankreatik yetmezlik, malabsorpsiyon (emilim bozukluğu) sendromlarında da eksiklik gelişebilir. A vitamini eksikliğinde kilo alamama, boyun uzamaması, gözün parlaklığını yitirerek aşırı kuruması, göz yaşının yetersiz salgılanması, kuru ve pullanmış deri, halk arasında tavuk karası diye adlandırılan gece körlüğü görülür.
D Vitamini Eksikliği
Kemiklerde kalsiyum ve fosfor dengesini düzenler. Eksikliğinde rikets (raşitizm) hastalığı meydana gelir. Bu hastalık genellikle süt çocukluğu döneminde ve hızlı büyüme dönemlerinde ortaya çıkar. Huzursuzluk, baş terlemesi, kaşıntı, uyku bozuklukları, ileri aşamalarda kas güçsüzlüğü (karında şişkinlik,kurbağa karnı), kafa tası kemiklerinde yumuşama, asimetri, büyümüş bıngıldak, baş büyüklüğü ve geciken bıngıldak kapanması, dişlerin geç çıkması, diş çürümeleri, diş minesi bozuklukları, kaburgalarda kemik kıkırdak bileşiminde raşitik rozari denilen teşbih tanesi şeklinde kabarıklıklar, güvercin göğüsü, Harrison oluğu, uzun kemiklerin bükülmesi, kemiklerde çabuk kırılmalar, sırt kemiğinde eğrilikler, kalça kemiğinde deformiteler görülebilir. Eksikliğinin en büyük nedeni yetersiz alınım ve yeterince güneş ışığı alamamaktır. Raşitizmi önlemek için tüm yeni doğanlara ilk bir yıl vitamin D destek tedavisi (400 Ü/gün) verilmelidir.
E Vitamini Eksikliği
Metabolik hızın çok arttığı okul ve ergenlik çağında zararlı maddeleri temizleyici etkisi (antioksidan) vardır. Eksikliğinde hemolitik anemi, ödemler (vücutta sıvı toplanmasına bağlı şişlikler) görülebilir.
K Vitamini Eksikliği
Normal durumlarda bağırsaklardaki bakteriler tarafından yapılır. Pıhtılaşma faktörlerinin sentezi için gereklidir. Eksikliğinde kanamalarda artış (diş eti, yara, burun, mide- bağırsak sistemi kanamaları vs.) görülebilir.
Korunma
Vitamin eksikliklerinden korunmanın en iyi yolu sağlıklı ve dengeli beslenmedir.