Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar Nelerdir?
Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar cinsel temasla bulaşma özelliğinde olan birçok mikroorganizma ile meydana gelebilmektedir. Ancak bu enfeksiyonların oluşumunda tek yol cinsel temas olmayabilir. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlarına neden olan mikroorganizmalar vücuda vajina (dölyolu), üretra (idrar yolu), rektum (kalın bağırsağın son kısmı) ve yutak gibi mukoza ile kaplı bölgelerden girerler. Her türlü korunmasız cinsel temas en önemli bulaş yoludur. Bunun yanı sıra gebelikte, doğum sırasında ya da sonrasında anneden bebeğe ve kan nakli yoluyla bulaşma olmaktadır. Kadınların genital (üreme organları) anatomik yapıları nedeniyle hastalıklara karşı daha duyarlı oldukları bilinmektedir. Bu hastalıklar üreme sağlığı yanı sıra bebek sağlığı üzerine etkileri açısından da önem taşırlar.
Cinsel yolla bulaşma özelliği olan 30’dan fazla mikroorganizma bilinmektedir.
Hepatit B virüsü (HBV), İnsan immün yetmezlik virüsü (HIV) gibi bazı viral ajanlar kanda yoğun bulunmaları nedeniyle kan transfüzyonları ile de bulaşabilirler. Hastalık etkenleri kimyasal ve fiziksel faktörlere duyarlıdırlar ve pratik olarak çevrede serbest olarak bulunmazlar. Bilinen bir hayvan rezervuar yoktur. Hastalığa ait belirtisi olmayan kişiler en önemli rezervuarlardır.
Tarihsel öneme sahip 5 cinsel yolla bulaşan Hastalık :
- siflliz,
- gonore,
- şankroid,
- lenfogranüloma venereum (LGV)
- granüloma inguinale
olarak bilinmekte iken günümüzde tanı yöntemlerindeki gelişmeler sonucu bu yolla bulaştığı bilinen etken mikroorganizmaların sayısı 30’u geçmistir. Tanı yöntemlerindeki gelişmeler bu hastalıkların boyutu, bulaş yollan ve sonuçlarını ortaya koyan epidemiyolojik araştırmalara hız kazandırmıştır. Günümüzde çok sayıda genç ve cinsel yönden aktif insan cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar ile karşılaşma riski altındadır. Sifiliz, gonore ve klamidya enfeksiyonları antibiyotiklerle kolaylıkla tedavi edilebilirken; Human papilloma virüs (HPV), Herpes simpleks virüs (HSV) ve HIV enfeksiyonları kesin tedavisi olmayan, ciddi istenmeyen sonuçlara yol açabilen enfeksiyonlardır. Bu grup enfeksiyonlar HIV enfeksiyonunun tanımlanması ile yeniden güncellik kazanmış halk sağlığı sorunu olarak tüm dünyada önemsenen enfeksiyonlardır.
İnfeksiyonlar sırasında genital bölgede meydana gelen yaralar doğal savunma mekanizmalarının bozulmasına, HIV ‘e karşı daha duyarlı olunmasına ve HIV ‘in kişiden kişiye daha kolay bulaşmasına neden olmaktadır. Bulaşma yollarının özellikleri, neden oldukları akut ya da süreğen sağlık sorunları, kısırlık, dış gebelik, yenidoğanda körlüğe dek giden göz enfeksiyonları gibi sosyal ve yaşamsal önemi olan sonuçları olur.
Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların yayılmasının önlenmesi ve kontrol altına alınması birçok ülkede 2000 li yılların hedefleri arasında yer almıştır. Bugün dünyada birçok devlet ve uluslararası kuruluş bu hastalıkların önlenmesi ve kontrolü için büyük yatırımlar yapmakta ve bu konuda yapılan araştırmalara öncelik vermektedir. Hastalıkların çoğu belirti ve bulgu vermeksizin seyrettiği için kişilerin belirlenmesi ve hastalık sıklığının saptanması zordur. Yakınması olan kişilerin çoğu sağlık kurumlarına cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar dünyada birçok ülkede bildirimi zorunlu hastalıklar arasında yer almaktadır.
Ülkemizde ise kayıt ve bildirim sisteminin yetersiz olması ülke verilerimizin yetersiz olmasına sebep olmaktadır. Oysa hastalıklar hakkında güvenilir verilerin elde edilmesi uzun vadede hastalıklardan korunma ve kontrol amaçlı ulusal sağlık politikalarının oluşturulmasına ışık tutacağı için önemlidir. Bu hastalıkların tüm dünyada görülme sıklığının artış nedenleri; özellikle gelişmekte olan ülkelerde cinsel eğitim programlarının yetersizliği, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde cinsel ilişki yaşının küçülmesi, evlilik öncesi cinsel ilişki ve cinsel eş sayısındaki artış, seyahat imkanlarının yaygınlaşması, cinsel davranışlardaki değişiklikler, kondom dışı doğum kontrol yöntemlerinin kullanımında artış, tanı ve tedavi imkanlarının gelişmesi ile hastalıkların daha doğru ve sık olarak tespit ediliyor olması, antibiyotiklere direnç nedeniyle tedavide rastlanan zorluklar olarak tespit edilmiştir.
Risk Faktörleri
Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların gelişiminde rol oynayan davranışlar birden fazla cinsel eşe sahip olmak, cinsel eşin birden fazla eşinin olması, seks çalışanları ve onların müşterileri ile ilişkide bulunmak, yakın zamanda cinsel eş değiştirmek, Cinsel yolla bulaşan enfeksiyon belirtisi olanlarla ilişkiyi sürdürmek olarak sıralanabilir. Sosyokültürel ve eğitim düzeyi düşük, Cinsel yolla bulaşan hastalık olup cinsel eşlerinin tedavi olması gerektiği konusunda bilgilendirilmemiş kişiler, önceden geçirilmiş Cinsel yolla bulaşan enfeksiyon öyküsü olan, uygun korunma yöntemleri kullanmayan kadınlar riskli davranışları olan kişileri oluşturmaktadır.
Başlıca risk grupları seks çalışanları, ailelerinden ya da eşlerinden uzun süre ayrı kalanlar, madde bağımlıları ve bu kişilerin eşleridir. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyon açısından risk olup olmadığının değerlendirmesi yapılırken yol gösterici bilgiler kişinin son 1 yıl içinde birden fazla cinsel eşinin olması, son 3 ay içinde yeni bir eşinin olması, son yıl içinde geçirilmiş Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, para, mal ya da ilaç karşılığı cinsel ilişki öyküsü, HIV enfeksiyonu varlığı, kan nakli öyküsü, doğum sırasındaki bulaş açısından anne, baba öyküsü, uyuşturucu kullanımı, erkeğin homoseksüel ilişkisinin olması olarak bilinmektedir.
Belirti ve Bulgular
Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların oluşturdukları klinik tablolar ve gelişebilecek istenmeyen durumlar çeşitlidir ancak etken ne olursa olsun
en sık rastlanan 3 bulgu:
- genital akıntı,
- genital ülser (yara)
- genital siğil
Tedavi
Sifiliz, gonore ve klamidya gibi bakteriyel enfeksiyonlar antibiyotiklerle kolaylıkla tedavi edilebilirken; Human papilloma virüs (HPV), HSV ve HIV gibi viral enfeksiyonların kesin tedavisi yoktur.
Korunma
Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korunmada doğru şekilde kondom kullanımının yüksek oranda koruyucu olduğu bilinmektedir. Her temasta yeni kondom kullanılması önem taşımaktadır. Yağ oranı yüksek lubrikanlarla (yağlandırıcı madde) birlikte lateks kondomların kullanımının lateksi zayıflatacağı bilinmektedir. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların kontrolünde sağlıklı cinsel davranış biçimlerinin desteklenmesi, riskli davranışları olan kişilerin tarama testleri ile taranması, bir Cinsel yolla bulaşan enfeksiyon etkeni saptandığında diğer etkenlerinde aranması ve cinsel eşlerin de cinsel ilişki öncesinde eş tedavisi son derece önem taşımaktadır.